Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

арқайин
(бемалол), 
даванг
(қўпол), 
пач
( тузи кам), 
пистақи
(яшил), 
овур
(оғир) каби.
Ўзбек адабий тилидагидек, шеваларда ҳам ясама сифатлар 
морфологик усулда ясалади. Маълумки, ўзбек шеваларидаги сифат ясовчи 
аффикслар ўзбек адабий тилидагидек бўлса-да, маълум даражада 
фарқланади. Ўзбек адабий тилидаги 
[-ли]
сифат ясовчи қўшимчаси 
шеваларда турли формалари билан қўлланилади. Маълумки, қадимги
[-лиғ, -лиг, -лик, -луғ, -луч]
аффикс вариантларидан бирининг 
охиридаги [
ғ, к, г, қ]
товушларининг тушиши натижасида 
[-ли]
мустақил 
шаклланиб, аста-секин маъно жиҳатидан ҳам ажралган: 
(-лиғ // -лиг//-лик 
>-ли).
Аммо ўзбек шеваларида фақатгина 
[-ли]
аффиксигина эмас, 
[-лик]
ва 
унинг барча кўринишлари ҳам сифат ясашда иштирок этади. Масалан, 
-ли
|| 
-лий, -лик : мевали дарахт || мев
ə
лъй д
ə
р
ə
хт, мев
ə
лък д
ə
р
ə
хт [-лиғ]: 
сўйуғлиғ қо: ун; [-лиқ]: уютқилиқ (томизғилиқ), отлиқ одам
каби. Бу 
қўшимчалар қипчоқ типли шеваларда -
лиғ, -лиқ
тарзида учрайди: 
манилиғ 
адам, атлиғ адам, сувлиғ ер, алмалиғ дарах каби
..
Ўзбек 
шеваларида 
[-дек]
аффиксининг бир қанча фонетик 
вариантларда қўлланилиши ўзбек адабий тилидан фарқланади. Шеваларда 
бу қўшимчанинг 
[-дақа, -тай, -дай, -дақангги, -дек]
каби формалари 
учрайди: 
қушдақа, қиттай (азгина) гарттай (азгина), айтганингдай, 
сандақангги, отдек
каби. Мазкур қўшимчалар Самарқанд, Бухоро, Навоий 
шеваларида учрайди. Шевалардаги айрим сўзлар бир бутун маъно касб 

---

66 
этганлиги учун, уларнинг ўзакларини мустақил семемаларга ажратиш 
қийинроқ бўлади. Масалан, қиттай, гиттай сўзларини мисол қилиб 
келтиришимиз мумкин. Бу