Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

[-манд]
(тожикча аффикс) аффикси 
ўзбек шеваларида турли хил фонетик вариантларда учрайди. Шеваларда бу 
қўшимча 
[-вон || -бан // -ман]
тарзида қўлланилади: Бу қўшимча ўзбек 
шеваларида ҳам қўлланилади: Андижон. –
ман || -мал: аёлман|| аёлмал; 
Тошкент: -
вон: аёлвон
; Хоразм: - 
бант: ҳунарбант, 
Нав. в. ш. 
ҳунарвон, 
ҳунар-бан, ҳунарван каби.
Шеваларда 
супурги
ўрнида 
шуутки
сўзи қўлланилади. 
Сулги, 
шуутки, шибиртки 
сўзларининг таркибидаги 
[-ги // -ки // -қъ // -ғъ]
қўшимчалари от ясаган
 
Бухоро, Самарқанд, Навоий вилоят шеваларида 
[-уч]
қўшимчаси 
мавжуд бўлиб, феълдан от ясайди: 
тирнауч
(паншоха), 
туйроуч
(тўғнағич) 
каби.
Ўзбек шеваларида -
хона
қўшимчаси жой маъносини билдирувчи 
отлар ясайди. Нав. в. ш. 
сайсхона || саватхона
(моллар турадиган жой), 
Андижон: 
отхона || отхана
. Тошкент: 
ишхона
, Хоразм: 
самонхона 
каби
. 
Ўзбек адабий тилидаги 
[-лик]
қўшимчаси ҳам ўзбек шеваларида 
абстракт маъноли отлар ясайди. Бу қўшимча сифат ва равишларга 
қўшилганда белги оти ясайди. Қарлуқ типли шеваларда 
[-лик, -лий]: 
яхшилик, яхшилий; 
қипчоқ типли шеваларида 
[-лиқ, -лиғ]: яхшилиқ, 
дўстлиғ 
каби. Фарғона, Андижон 
[-лиқ]: яхшилиқ, 
Тошкент: 
[-лий] 

---

65 
яхшилий, 
Хоразм: 
[-лик, -лиқ]: яхшилик, яхшилиқ: -лиғ: қишлиғ, -луқ: 
дўстлуқ
.
Ўзбек шеваларида, ўзбек адабий тилидагидек, бирор предмет, воқеа-
ҳодиса ёки ҳолатнинг ранг-тусини, шаклини, ҳажмини, маза-таъмини, оғир-
енгиллигини, характер хусусиятларини ифодалайдиган сифат сўз туркумига 
хос сўзлар ҳам мавжуд. Сифат гуруҳини ташкил этувчи сўзлар туб ва ясама 
тарзида қўлланилади.
Ўзбек шеваларида аслий сифатлар, яъни туб сифатлар шевалар 
луғатининг анчагина қисмини ташкил етади. Масалан: