Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

[-к (-й //-г) ]
аффикси ёрдамида ясалади. 
бͻрсəк// бͻрсəг, бͻрсəй
. Тошкент, Бешкент шеваларида 
[в]
орқали ясалади: 
Тошкент. : берсев, 
Бешкент. : оқусев. Шарт майли I шахс кўплик 

---

57 
формасининг 
[-к//й]
варианти Фарғона тип шевалар учун
, [-г] 
варианти эса 
Самарқанд–Бухоро тип шевалар учун характерлидир. Қарлуқ лаҳжасига оид 
шеваларда шарт майлининг II шахс кўплик формасини ясовчи 
[-нгиз]
аффикси 
[й]
товуши билан талаффуз қилинса, қипчоқ тип шеваларида 
[-
нгиз//-нгис]
аффиксининг ўзи қолади. 
Кесейьз, бьлсейьз, айсангис 
келсангис, билсангиз
каби. Шарт майлининг II шахс кўплик формасида [-
са] қўшимчасидан сўнг шахс ва -лар кўплик кўрсаткичларининг қўшилиши 
ҳам шеваларда фарқланади.
Ўзбек халқ шеваларида, ўзбек адабий тилидагидек, аниқлик майлининг 
уч замон формаси – ўтган замон, ҳозирги замон, келаси замон формалари 
мавжуд.
Шеваларда феълнинг ўтган замон 
[-ди]
формаси [-л] ундоши билан 
тугаган феъл ўзагига қўшилганда 
[д]
товуши прогрессив ассимиляцияга 
учраб, [л] билан талаффуз қилинади
: [лд>лл[-ди] > -ли: боллъ, келлъ, 
сͻллъ
каби. Ёки феълнинг ўтган замон формаси [-ди] кўпинча 
[н]
товушидан сўнг келганда 
[-ни]
шаклида талаффуз қилинади. 
[д>н ]
[ди>ни]: 
болъннъ, ͻлъннъ, йͻннъ
каби. Бундай ҳолат Самарқанд–Бухоро тип 
шеваларида учрайди. Бухоро диалектининг “бир тилли” шевасида [дъ] 
аффиксининг позицион [лъ] варианти бор. Масалан: 
кел-лъ-м, кел-лъ-нг
, 
кел-лъ, кел-лъ-к, кел-лъ-нгъз
каби..
Ўтган замон феълининг II шахс кўплик формаси ўзбек шеваларида,