Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

Savol va topshiriqlar
1. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar va sog'lom bolalarning 
emotsional doirasi rivojlanishida qanday o'ziga xos xususiyatlari 
mavjud?
2. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar emotsional doirasiga t a ’sir 
etuvchi om illarni tavsiflang.
3. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarning ijtimoiy va axloqiy 
tuy g'ularin i shakllantirishda qanday xususiyatlar kuzatiladi?
7.3. Eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalar faoliyat jarayonining
o'ziga xosligi
Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar faoliyatida uning atrofdagi- 
larga faol munosabati namoyon bo'ladi. Faoliyat ixtiyoriy harakat­
lar vositasida amalga oshuvchi holatlardan tarkib topadi. Inson 
o'z harakatlarini sezgi va idrok asosida nazorat qiladi. Shu sababii 
norfnal rivojlanuvchi bolada harakat nazoratida katta rol eshitish- 
ga beriladi. Tovushlar, ovozlarni qabul qilib bola harakatlarini bir 
ritmliligi, yaxlitligini nazorat qiladi. Bunday jarayonda eshituv va 
ko'ruv sezgisidan tashqari kinestetik sezgi-idrok m u h im ahamiyat 
kasb etadi.
Eshitishida nuqsoni bo'lgan bola o'z faoliyati, harakatlari eshituv 
nazorati yo'qligi sababii a niq bo'lmaydi. K a r bola hayotida eshi­
tuvchi m a ’lum darajada bosuvchi taktil-vibratsion sezgi rivojlanib 
boradi. Bola vibratsiyalarga ko'ra atrof-olam haqidagi dunyo h a ­
qida bilimga ega bo'la boshlaydi. Shunday qilib, taktil-vibratsion 
nazoratga ko'ruv nazorat qo'shiladi. Bu kar bolaga o 'z kinestetik 
sezgilarini to'liq anglashga yordam beradi. Kar o'quvchilar ol- 
diga qo'y ilgan maqsad va uni am alga oshirish yo'llarini moslash- 
tirishga qiynaladilar. U lar maqsadga yetishish sharoit va talablari 
mos tahlil qilishga qiynaladilar, faoliyatni amalga oshirish rejasiga 
ega bo'lmaydilar. To'siq va qiyinchilikka duch kelganda eshitishida 
nuqsoni bo'lgan bolalar ularni b a rta ra f etishga harakat qilmaydilar. 
Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar ayrim faoliyat turlarini faqat
115

---

o'qituvchi ko'rsatmasi yoki taqlid asosida amalga oshiradilar, chun- 
ki ular mustaqil harakatlarning ketma-ketligini aniqlay olmaydi­
lar. Xususan, amaliy ishlarda m aster faoliyatini kuzatib, kar bola 
uning harakatlarini ketma-ketlikda bajara olmaydi. Faoliyatning 
to'liq maqsadga qaratilmaganligi tanqidiy yondashuvning yuzaga 
kelmasligiga olib keladi. K ar o'quvchilarning t a ’lim-tarbiyasida 
ularda ko'ruv, taktil-vibratsion va kinestetik nazoratni shakllanti- 
rish talab etiladi. Bunday nazorat jismoniy tarbiya, m ehnat va rasm 
darslarida shakllantiriladi. K ar o'quvchilar faoliyatini nazorat etib, 
o'qituvchi bolalarga o'z faoliyatini anglashni, ishning har bosqichida 
maqsad va usullarni moslashtirishni o'rgatadi. Kar o'quvchilarni o'z 
faoliyatini rejalashtirish va o'zini nazorat etishga o'rgatish m u h im ­
dir.