Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

Yaratuvchan tasavvur. 
Yaratuvchan tasavvur predmet, hodisa, 
voqeani so'z orqali tavsiflash asosida uning ko'rgazmali obrazi, 
taassuroti asosida yuzaga keladi. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar 
ruhiy faoliyatining bu turi o'ziga xos bo'ladi. Yaratuvchan tasavvur- 
ga ko'ra bola ongida atrof-olam keng, ko'p qirrali bo'lib namoyon 
bo'ladi. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar aqliy dunyoqarashi 
shaxsiy tajriba doirasidan tashqarisiga chiqadi. Lekin so'zlashuv 
nutqi va m avhum tafakkurning rivojlanishdan orqada qolishi kar 
bolani insonlarning ijtimoiy tajribasini to'liq egallashiga to'sqinlik 
qiladi. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar bilish faoliyatida yaratuv­
chan tasavvur m u h im o'ringa ega, u turli turdosh m ehnat faoliyat­
ining zarur komponenti sanaladi. Tarix, geografiya, fizika, adabiyot 
bo'yicha bilimlarni egallashda oldin idrok etilmagan obrazlar, taas- 
surotlardan foydalanadilar. Yaratuvchi tasavvur o'quvchilarni badiiy 
asarlarni mustaqil o'qishda katta o'ringa egadir. Bola ongida asar 
muallifi to m onidan yaratilgan obrazlar, hodisalar haqida tasavvur 
yuzaga keladi. Bu o'quvchiga turli davrlardagi hodisalar va inson 
his-tuyg'ularini tushunish im konini beradi. O'qituvchilar kuzatishi- 
cha, eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarda o'qish jarayonida shakl- 
lanuvchi obrazlar har doim h am to'g'ri tavsiflanmaydi. Ko'pincha 
bu o'qilgan asar m az m u n in i tushunm aslikka olib keladi.
Kar o‘quvchilar ijodiy tasavvurining elem entar
shakllari haqida
Ijodiy tasavvur tasavvurning oldindan namoyon bo'lishi va m us­
taqil ravishda yangi obrazlar, taassurotlar yaratish bilan belgilanadi. 
Ijodiy tasavvur va tafakkurning o'zaro munosabatini tadqiq etib, 
A.V. Petroyevskiy va M.B. Verbenskiy bu ikki ruhiy jarayonda intellek- 
tual faoliyatning turli aspektlarini ko'radilar. Ular tasavvur va tafak-
92

---

ku rning bir necha shakli mavjud deb e ’tiro f etadilar. Ijodiy tasavvur 
jarayoni xotira asosida yangi obrazlarni yaratish bilan belgilanadi. 
Tasavvurning qurilish materiali — bizning o 'tm ish tajribamiz, tasav­
vur natijalari Yangi obrazlar — tasavvur taassurotlari sanaladi. O'quv 
faoliyati geometrik masalani yechishi, g ram m atik qoidalarni yodlash, 
insho yozish, chizish va yasash kabi turlari o'quvchilardan taassuro- 
ti, bilimini operatsiyalash va faoliyat natijalarini tahlil etishni talab 
etadi. Ijodiy tasavvur uning samaradorligi tajriba boyligi, m a ’lumot 
doirasi darajasiga bog‘liq bo'ladi. Eshitishida nuqsoni bo'lgan b o ­
lalar ijodiy tasavvuri sog'lom bolalar va kattalar bilan m uloqotin- 
ing chegaralanganligi sababli o'ziga xos bo'ladi. Eshitishida nuqsoni 
bo'lgan bolalar eshituvchi bolalardan ovoz chiqaruvchi predm etlar 
haqida bilib oladilar. Kichik yoshdagi eshitishida nuqsoni bo'lgan 
bolalar uchun predm etlarning ovoz chiqarish hodisasi m avhum - 
dir. Ta’lim jarayonida eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar ham ovoz 
chiqaruvchi predmetlarga farqsiz bo 'lm asd an , ularga ahamiyat bera 
boshlaydilar. Tasavvurni nutqni rivojlantirish bilan birga olib bor- 
mocj maqsadga muvofiqdir. Uni egallab, kar bola tasavvurga tayanib, 
suhbatdosh hikoyasi yoki o'qilgan hikoya m az m u n in i aniq aytib bora 
oladi. So'zlashuv nutqini rivojlantirish tasavvurini boyitishga, ijodiy 
obrazlarnjng shakllanishiga olib keladi. Bu o'z navbatida o'qilganni 
to'g'ri va tez tushunish im konini beradi.
Nutqni rivojlantirish darsida o'qituvchi ijodiy tasavvurni rivojlan- 
tirishga katta ahamiyat berishi kerak. B uning uchun o'qilganni rol- 
larga bo'lib o'qish, o'qilgan m atn asosida rasm ini chizish m uhim dir. 
Shuningdek, rasm yoki rasm lar seriali asosida insho yozish h am
yaxshi samara beradi.