Oila huquqi

O‘zbekiston
Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2013-yil 6-sentyabrdagi 19-sonli
“Bolalar tarbiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan
qonunlarni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida
”gi qarori dasturiy
ko‘rgazmasiga asoslanishi lozim. Bu hujjat bolalarning tarbiyasi bilan
bog‘liq nizolarning sudlar tomonidan to‘g‘ri hal etilishini, ota-onalar va
bolalar huquqlarining muhofazasini, ota-onalarning o‘z bolalarini
tarbiyalashdagi mas’uliyatlari oshirilishini ta’minlashga imkoniyat
tug‘diradi, ota-onalarning bolalari manfaatlariga zid kelishi mumkin
bo‘lgan xatti-harakatlardan foydalanishlariga barham beradi, voyaga
yetmaganlarning qonunbuzarliklari oldini olish choralaridan hisoblanadi.
Oila kodeksining 32-moddasiga muvofiq, nikoh shartnomasi er-
xotinning kelishuviga ko‘ra istalgan vaqtda o‘zgartirilishi yoki bekor
qilinishi mumkin. Bunda nikoh shartnomasini o‘zgartirish va bekor qilish
to‘g‘risidagi kelishuv nikoh shartnomasi qanday shaklda tuzilgan bo‘lsa
shu shaklda amalga oshirilishi kerak, ya’ni majburiy ravishda notarial

---

guvohlantiriladigan yozma shaklda tuzilishi lozim. Agar kelishuvdan yoki
shartnomani o‘zgartirish xususiyatidan boshqacha tartib anglashilmasa,
nikoh shartnomasini o‘zgartirish yoki bekor qilishga kelishgan paytdan
boshlab, er-xotinning majburiyatlari o‘zgartirilgan yoki bekor qilingan
hisoblanadi (Fuqarolik kodeksining 385-moddasi 3-qismi).
Oila kodeksining 32-moddasi 2-qismiga ko‘ra, nikoh shartnomasi er-
xotindan birining talabi bilan o‘zgartirish asosi va tartibi shartnomani
o‘zgartirish va bekor qilish to‘g‘risidagi fuqarolik qonunchiligining
tegishli normalari, ya’ni O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining
382-385-moddalari bilan belgilanadi. Sudning qaroriga ko‘ra nikoh
shartnomasini o‘zgartirish yoki bekor qilishning majburiy sharti bo‘lib,
nikoh shartnomasi tomonlari, ya’ni er va xotin o‘rtasida bevosita sudgacha
nizoni hal etish taomiliga rioya etilganligi hisoblanadi. Nikoh
shartnomasini o‘zgartirish yoki bekor qilish to‘g‘risidagi talab er yoki
xotindan biri tomonidan faqat ikkinchi tomon nikoh shartnomasini
o‘zgartirish yoki bekor qilishni rad etganda yoxud taklifda yoki nikoh
shartnomasida belgilangan, agar belgilanmagan bo‘lsa, o‘ttiz kunlik
muddatda (Fuqarolik kodeksining 384-moddasi 2-qismi) javob
qaytarmaganda sudga berilishi mumkin.
Amaliyotda sudlar tomonidan fuqarolik kodeksida belgilangan, nikoh
shartnomasini bekor qilish yoki o‘zgartirish to‘g‘risidagi qaror qabul qilish
uchun asoslarni belgilash qiyinchiliklar tug‘dirayotgan holatlar ko‘plab uchraydi. Shunday
asoslardan biri er yoki xotindan birining nikoh
shartnomasini jiddiy buzishi hisoblanadi (Fuqarolik kodeksining
382-moddasi 1-qismi 2-bandi). Bunda shunday buzilish tushunilishi
lozimki, uning natijasida er yoki xotin nikoh shartnomasi tuzish paytida
olishni ko‘zda tutgan manfaatdan sezilarli darajada mahrum bo‘lishi lozim.
Masalan, nikoh shartnomasini jiddiy buzish deganda er-xotindan birining
ikkinchisini normal yashash sharoitlarini ta’minlamaganligi (turar-joyni
bermaganligi, pul ta’minotini to‘lamaganligi va shu kabilar) bilan bog‘liq shartnoma
shartlarining bajarmasligini tushunish mumkin.
Xalqaro huquqiy hujjatlarda, xususan, “Bola huquqlari to‘g‘risida”gi
Konvensiyaning 7-moddasida: “Bola tug‘ilgan zahoti ro‘yxatga olinadi va