Одилхон қори Юнусхон ўғли ҚЎшничилик ҳАҚлари ва одоблари

16. Эски қўшниларга вафосизлик қилиш. 
Баъзилар янги уй олиб, маҳалладан кўчиб кетгач 
ёки қўшнилари уйларини сотиб кетгач, эски 
қўшниларини унутиб юборадилар. Аслида эса 
мардлик ва олижаноблик тушунчаси қўшнига 
нисбатан доимо садоқат ва вафодорликни сақлашни 
тақозо қилади. Қўшнингиз ёки ўзингиз маҳалладан 
кўчиб кетганингиздан сўнг ҳам қўшниларни эсдан 
чиқариб юбормасдан улар билан алоқани ушлаш, 
борди-келди қилиш, телефон орқали ҳол-аҳвол 
сўраб туриш ҳам қўшнига қилинган вафо ва садоқат 
белгисидир.
17. Хўрлик ҳовлисида истиқомат қилиш. 
Аввалроқ айтиб ўтганимиздек, қўшнилардан содир 
бўладиган азиятларга сабр қилиб, уларни чиройли 
услубда инсофга чақириш ҳамда турли яхшиликлар 
қилиш билан орани ислоҳ этишга уриниш яхши 
қўшничилик одатларига киради. Лекин гоҳида 
кишига инсофга чақириш, тузатиш қийин бўлган 
ўта ёмон, пасткаш қўшни учраши мумкин. Зеро, 
ёмон қўшни киши учун катта мусибат бўлиб, 
Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳам дуоларида 
бундай мусибатдан паноҳ сўраганлар. Албатта 
қўшнининг азиятларига сабр қилиш мақталган ва 
тарғиб қилинган ишлар сирасига киради. Аммо 
бу сабр ўзини хорлик ботқоғига ботириш, доимий 

---

96
равишда хўрлик шаробини ичиш ҳисобига бўлса 
ҳамда бу сабабдан кишининг обрўси ерга урилса, 
дину диёнатига зарар етиш хавфи пайдо бўлса ва 
қўшнининг инсофга келиши эса амримаҳол бўлса, 
ақл ва мантиқ бундай одамлар қўшничилигини 
тарк этиб, уйни алмаштириш афзаллигини тақозо 
қилади. Шундай ҳолатни баъзилар “мен уйимни 
эмас, қўшнимни сотдим” деган сўз билан ҳам 
ифода қиладилар. Зеро, уй ҳам қўшнининг яхши-
ёмонлигига қараб ҳақиқий қиймат топади. Уй 
муҳташам бўлгани билан қўшни ёмон бўлса, бундай 
уйдан соҳибларига қандай наф?.. Шоир айтади: 
Маломат этдилар: «Эй марди нодон, 
Нечун сотдинг уйингни бунча арзон?»,
Бу ёнда бир заҳар қўшнимни ҳолин, 
Билиб-билмай қилубдурлар суолин.
Дедим: Мани айламангиз ҳақсиз маломат, 
Ки уй қўшни сабаб бўлгай арзону қиммат!
Ҳукамолардан биридан “тузалмас дард нима?”, 
деб сўрашганда, “тузалмас дард ёмон қўшнидирки, 
у билан тинчликка келишсанг, тўсатдан сенга 
ҳужум қилади, бордию уйда бўлмасанг, сени 
тилка-пора қилади”, деган экан. Имом Ибн Абдул-
Барр раҳматуллоҳи алайҳ Андалусдаги Ишбилия 
(Севилла) шаҳридан кўчиб кетар экан, қуйидаги 
байтларни ўқиган эди:
«Не(е)га кўчурсиз?» хотун айлар суол, 
Айтдим: «Батафсил сўзлара йўқ мажол.
Ҳамсоялар бўлди ёғийдин батар, 
Бўлди ичар сувимиз оғу-заҳар.
Қўшни бу ҳол бўлса туриш не керак? 
Ҳовлиға ул-булни қуриш не керак?

---

97
Соя жилиб, бошға қуёш келса, ёр, 
Жойингда турмакни нечук нафъи бор?
Бўлди бало бунда туриш. Ким агар, 
Бир ерда кўп турса тўзар, эскирар..
Келған ерида хору зор бўлса ҳур, 
Кўчмас эса, жоҳилдурур, кўрдурур.
Ибрат олиш масалдин - олим иши, 
Ғурбатидин нафъ олур оқил киши.
Донишмандлардан бири “хорлик уйи” нима 
эканлигини, уй қачон киши учун “хўрлик ҳовлисига” 
айланишини қуйидаги байтлар билан англатади.
Ёмон манзилда турма, чиқғил ондин, 
Ёниб изла уйинг яхши томондин.
Киши хорлиқ уйин манзил деса, ёр, 
Бўлиб хор, хўрлиғи ошқай батакрор.
Бунингдек ҳовлида, эй марди дилбар, 
Бўлурму қолғану кетган баробар?
Яъни, киши ҳеч инсофга келмайдиган 
даражадаги нобоп қўшниларга дучор бўлиб, улар 
туфайли мудом хор бўлса ҳам ундай уйда яшашда 
давом этаверса, ана ўша уй унинг учун том маънода 
“хўрлик ҳовлисига” айланади. Ундай уйдан яхшироқ 
уйга кўчган билан кўчмаган ҳеч замон баробар 
бўлмайди. Яна бирлари айтади:
Агар бир ерда хор-зор бўлса озод, 
Гуноҳ эрмас у ердин қочса чун бод.
Мана, биз юртингизда хор қолибмиз, 
Шамолда тўзғиған хасдек бўлибмиз
.
Қўшни ҳақларига нисбатан бепарволик ва 
лоқайдликдан деб саналувчи ишлар баёнини яна 
анча давом эттириш мумкин. Лекин, юқорида баён 

---

98
этилганлар умумий бир хулосага келиш учун кифоя 
қилади деган умиддамиз. Ўйлаймизки, бу борада 
зикр қилиб ўтилган нарсалар барчамизга ибрат 
мактаби бўлиб хизмат қилади, иншоаллоҳ!..