Одилхон қори Юнусхон ўғли ҚЎшничилик ҳАҚлари ва одоблари

“Кимки зарра мисқолида 

---

36
эзгулик қилса, унинг мукофотини кўражак
15
”, - 
дея марҳамат қилган. Набий алайҳиссалом ҳам [16]: 
“Яримта хурмо (садақа қилиш) билан бўлса ҳам 
дўзахдан сақланинг
16
”, - деганлар”.
Қози Иёз Нававийнинг юқоридаги фикрларига 
ёзган таълиқотида қуйидагиларни илова қилади: 
“Бу таъвил ҳадиснинг бирламчи, зоҳирий маъносига 
кўра айтилган бўлиб, Имом Молик ҳам ҳадисни 
шу йўсинда изоҳлаган. Бироқ, ҳадисдаги қайтариқ 
ҳадя қилувчига эмас, ўзига ҳадя қилинаётган аёлга 
қаратилган бўлиш эҳтимоли ҳам бор”. Демак,
биринчи айтилган маъно кучлироқ бўлса ҳам 
аммо луғавий жиҳатдан ҳадисдаги жумла кейинги 
маънони ҳам ифодалаши мумкин экан. У ҳолда 
ҳадис мазмуни бундай тус олади: “Бирон-бир аёл 
қўшни аёл томонидан ўзига ҳадя қилинадиган бирон-
бир нарсани паст билмасин, агар ўша нарса қўй 
туёғи бўлса ҳам!”. 
Юқоридаги фикрни қувватлаб Ҳофиз Ибн 
Ҳажар шундай дейди: “Кирмонийга кўра, ҳадисдаги 
қайтариқ ҳадя берувчи аёлга қаратилган бўлиши 
мумкин бўлганидек, айни вақтда ҳадя олувчи аёлга 
қаратилган бўлиши ҳам эҳтимолдан йироқ эмас”.
У яна қўшимча қилиб, “Менимча, ҳадис мазмунини 
бир вақтда ҳар иккала маъно бўйича тушуниш ҳам 
истисно қилинмайди”
17
, - дейди.
Шунга кўра қўшнининг ҳадясини қабул 
қилмаслик ножоизлиги ва унинг кибрдан экани 
тушунилади. Айримлар қўшнилари берган нарсани 
15
Қуръони Карим: Залзала сураси;
16
Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти;
17
Муҳаммад Иброҳим Ҳамад Зулфий. Ат-тақсир фий ҳуқуқил-
жар (“қўшни ҳуқуқларига бепарволик”).19-бет;

---

37
мутлақо олмайдилар. Баъзи аёллар бир ҳовлида 
истиқомат қилатуриб, ўз овсинларининг уйидан 
берилган таомни менсимасдан, қабул қилмай 
қайтариб юборадилар. Бу иш ўртада ғазаб ва 
нафрат пайдо бўлишига олиб келади. 
Киши қўшни томонидан узатилган бирон 
таом, ҳадя ва ҳоказони гарчи унчалик ёқтирмаса 
ҳам қўшнисининг дилини ранжитиб қўймаслик 
учун қабул қилмоғи лозим. Зеро, ҳадя моддий 
қиймати билан эмас, балки маъноси билан қадр 
топади. Қўшнингиз тақдим қилган туҳфани қабул 
қилсангиз, уни хурсанд қилган ва унга нисбатан 
ҳурматингизни изҳор қилган бўласиз. 

---

38