Teorema (soha uchun MYaT).
Agar
( , )
f x y
funksiya va uning
( , )
y
f
x y
hosilasi
D
sohada uzluksiz bo‘lsa,
D
sohaning har bir nuqtasidan
( , )
y
f x y
tenglamaning bittadan yechimi (integral chizig‘i) o‘tadi.
Bu
D
soha tenglama uchun yechimning yagonalik sohasi deyiladi.
Teorema (davomsiz yechim to‘g‘risidagi).
Agar
( , )
f x y
funksiya
D
sohadagi har bir nuqtaning biror atrofida MYaT shartlarini qanoatlantirsa
(buning uchun, masalan,
(
)
f
C D
va
( )
y
f
C D
bo‘lishi yetarli), u holda
ixtiyoriy
0
0
( ,
)
x y
D
uchun (K) Koshi masalasi aniqlanish sohasi eng katta
bo‘lgan yagona yechimga ega; bu yechim davomsiz yechim deyiladi.
Davomsiz yechim
D
sohaning chegarasidan chegarasigacha boradi (davom
etadi).
Yechimning mavjudligini (yagonaligini emas!) quyidagi teorema
ta’minlaydi.
Teorema (Peano).
Agar ( , )
f x y
funksiya yuqorida aniqlangan
Т
to‘rtburchakda uzluksiz bo‘lsa, u holda (K) Koshi masalasi yuqorida aytilgan
0
|
|
x
x
h
oraliqda kamida bitta yechimga ega.
78
Misol 1.
2
( , )
x
f x y
ye
y x
bo‘lsin.
( , )
f x y
ni
( ; )
1
2,
2
T
x y
x
y
to‘rtbuchakda yuqoridan baholang.
Ravshanki,
Т
da
1
2
x
va, demak,
3
x
.
( , )
x y
T
uchun
quyidagilarga egamiz:
2
2
2
3
( , )
2
12
x
x
x
f x y
ye
y x
ye
y x
y e
y
x
e
.
Demak,
( , )
f x y
funksiya
T
da
3
2
12
M
e
soni bilan yuqoridan
chegaralangan.
Ko‘rsatish mumknki, aslida
3
( , )
max
( , )
(3; 2)
2
12
x y
T
f x y
f
e
M
.
Demak,
M
ni yuqorida topilgan qiymatdan kichiklashtirib, ya’ni
3
( , )
2
12,
( , )
f x y
e
x y
T
bahoni kuchaytirib (yaxshilab) bo‘lmaydi.
Misol 2.
4
( , )
sin
f x y
x
y
y
funksiya ixtiyoriy
( , )
,
T
x y
x
a y
b
to‘rtburchakda
y
bo‘yicha Lipshits shartini qanoatlantirishini isbotlang.
Birinchi usul:
Ta’rifga ko‘ra bevosita isbot.
( , )
,
T
x y
x
a y
b
ning ixtiyoriy
1
( ,
)
x y
va
2
( ,
)
x y
nuqtalarini olaylik (
x
a
,
1
2
|
|
, |
|
y
b
y
b
).
Quyidagi baholashlarni bajaramiz:
4
4
4
4
1
2
1
1
2
2
1
2
1
2
| ( ,
)
( ,
) | | sin
( sin
)| | (sin
sin
)
(
)|
f x y
f x y
x
y
y
x
y
y
x
y
y
y
y
4
4
2
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
| | | sin
sin
|
|
|
|
|
|
| |
| |
|
x
y
y
y
y
a y
y
y
y
y
y
y
y
2
3
1
2
1
2
1
2
|
|
|
| 2
2
(
4
) |
|
a y
y
y
y
b
b
a
b
y
y
3
1
2
|
| ,
4
L y
y
L
a
b
.
Ikkinchi usul:
Berilgan funksiya, ravshanki,
2
da uzluksiz. Demak, u
2
T
da ham uzluksiz.
3
cos
4
f
x
y
y
y
xususiy hosila
2
da (xususan,
uning qismi
T
da) mavjud va u
T
da chegaralangan:
Chekli orttirmalar haqidagi Lagranj teoremasiga ko‘ra
,
.
3
3
3
( , )
cos
4
cos
4
1 4
.
f
x y
T
x
y
y
x
y
y
a
b
y
*
1
2
1
2
1
2
( ,
)
( ,
)
( ,
)
(
)
f x y
f x y
f x y
y
y
L y
y
y
3
4
L
a
b
79
Demak, berilgan funksiya berilgan to‘rtburchakda bo‘yicha Lipshits shartini
qanoatlantiradi.
Misol 3.
Ushbu
funksiya
to‘rtburchakda
bo‘yicha Lipshits
shartini qanoatlantirmasligini ko‘rsating.
Teskarisini faraz qilaylik, ya’ni berilgan funksiya berilgan
da
bo‘yicha Lipshits shartini qanoatlantirsin:
Oxirgi tengsizlikni
ko‘rinishda yozaylik; bunda
va
. Bu tengsizlikda
deymiz. U holda
,
tengsizlik hosil bo‘ladi. Bundan
.
Bu yerda
deb limitga o‘tsak, ziddiyat hosil bo‘ladi:
Demak,
farazimiz
noto‘g‘ri,
ya’ni
funksiya
to‘rtburchakda
bo‘yicha Lipshits shartini
qanoatlantirmaydi.
Misol 4.
Ushbu
Koshi masalasi berilgan.
a) Bu masala yechimiga uchinchi yaqinlashishni toping.
b)Tenglamani
kvadratda qarang. MYaT ketma-ket
yaqinlashishlarning qaysi oraliqda yechimga tekis yaqinlashishini ta’minlaydi?
v) Koshi masalasi yechimi bilan topilgan uchinchi yaqinlashish orasidagi
xatolikni baholang.
g) MYaT ni qaysi
to‘rtburchakda qo‘llasak, bu teoremaga
y
( , )
f x y
x y
( , ) 0
1, 0
1
T
x y
x
y
y
Т
y
1
2
1
2
1
2
0
( ;
), ( ;
)
.
L
x y
x y
T
x y
x y
L y
y
1
2
1
2
x
y
y
L y
y
(0;1),
x
1
(0;1)
y
2
(0;1)
y
2
1
,
0
2
x
y
1
1
2
,
y
Ly
1
(
(0;1))
y
1
1 2
L y
1
(
(0;1))
y
1
0
y
1 0 ?!
( , )
f x y
x y
( , ) 0
1, 0
1
T
x y
x
y
y
3
2
, (0)
0
y
x
y
y
|
| 1, |
| 1
x
y
,
x
a y
b
80
ko‘ra topilgan eng katta bo‘ladi (teorema ta’minlovchi yechimning eng katta
aniqlanish oralig‘i topiladi)?
a) Ketma-ket yaqinlashishlar (1) formula bilan hisoblanadi. Bizning
misolda
b) Dastlab
kvadratda
ning
maksimumini topamiz.
ekanligini ko‘rish qiyin emas. MYaT ga ko‘ra yechimga ketma-ket
yaqinlashishlar
oraliqda tekis yaqin-
lashuvchi bo‘ladi.
v) Berilgan masala yechimi
bilan unga uchinchi yaqinlashish
orasidagi xatolik (2) tengsizlik bilan baholanadi:
(3)
bunda
Lipshits doimiysi. Biz
ni topishimiz kerak.
va
nuqtalar uchun
va
Demak,
deb olish mumkin. Shuning uchun (3) ga ko‘ra
h
0
( )
0,
y x
3
2
1
0
0
0
( )
(2
( ))
2
,
x
x
y x
s
y s ds
sds
x
7
3
6
2
2
1
0
0
( )
(2
( ))
(2
)
,
7
x
x
x
y x
s
y s ds
s
s ds
x
7
3
2
3
3
2
0
0
( )
(2
( ))
(2
(
) )
7
x
x
s
y x
s
y s ds
s
s
ds
7
12
17
22
2
3
.
7
28
17 49
22 343
x
x
x
x
x
1
( , )
1,
1
T
x y
x
y
3
| ( , )|
2
f x y
x
y
1
3
3
( , )
max 2
2 1 1
3
x y
T
M
x
y
1
1
,
min( ,
)
min(1, )
,
3
3
b
x
h h
a
M
( )
x
3
4
3
1
1
( )
( )
,
,
3
3
4!
( )
ML
x
y x
x
3,
M
L
L
1
1
( ,
)
x y
T
2
1
( ,
)
x y
T
1
2
| | 1, |
| 1, |
| 1
x
y
y
3
3
2
2
1
2
1
2
1
2
1
1
2
2
2
2
1
2
1
1
2
2
1
2
( ,
)
( ,
)
3.
f x y
f x y
y
y
y
y
y
y y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
3
L
3
1
1
1
( )
( )
0, 042,
.
4!
24
3
x
y x
x
81
g) Dastlab
to‘rtburchakda
ning maksimumini topaylik. Analiz vositalaridan foydalanib ko‘rsatish
mumkinki,
Qo‘yilgan Koshi masalasining yechimi
oraliqda mavjud va yagona
(MYaTga ko‘ra); bunda
Biz
va
larni shunday tanlashimiz kerakki, natijada
eng katta qiymat qabul qilsin. Shunda biz bir marta qo‘llanilgan MYaT
ta`minlovchi yechim mavjud bo‘lgan eng katta
oraliqni topgan
bo‘lamiz (Albatta, MyaT ni qayta-qayta qo‘llab, yechimni mumkin bo‘lgan eng
katta oraliqqacha davom ettirsa bo‘ladi; bu – boshqa masala).
6.1- rasm.
funksiya grafigi.
egri chiziq birinchi chorakni ikki sohaga ajratadi (6.1- rasm).
Ravshanki,
bo‘lgan sohada
,
bo‘lgan sohada esa
. Bu sohalarda funksiya ekstremumga erisha olmaydi, chunki
sohada
funksiya
ga nisbatan o‘suvchi
,
sohada esa
soni tayinlanganda
oraliqda
( , )
,
T
x y x
a y
b
3
| ( , )|
2
f x y
x
y
3
( , )
max
( , )
2
.
x y
T
M
f x y
a
b
x
h
3
min
;
min
,
.
2
b
b
h
a
a
M
a
b
0
a
0
b
( , )
h
h a b
h
x
h
3
(2
)
/
a
b
a b
3
2
b
a
a
b
3
2
b
a
a
b
h
a
3
2
b
a
a
b
3
2
b
h
a
b
h
3
2
b
a
a
b
h
a
a
1
0
h
a
3
2
b
a
a
b
0
b
(0;
)
a
82
funksiya kamayuvchi
. Demak,
funksiyaning
ekstremum nuqtasida
(4)
bo‘lishi kerak (6.1-rasm.). (4) egri chiziq ustida. ni erkli o‘zgaruvchi deb
hisoblab, (4) tenglikdan
bog‘lanishni topamiz:
.
va
funksiya uchun ekstremum shartini yozamiz:
, ya’ni
.
Oxirgi tenglikdan
yoki
bo‘lishini topamiz. Buni (4) ga qo‘yib
ekanligini topamiz (6.2- rasm).
6.2- rasm.
3
min
,
2
b
h
a
a
b
funksiya grafigi.
Demak, berilgan Koshi masalasiga MyaTni bir marta
to‘rtburchakda qo‘llab, yechimni eng katta
oraliqda
mavjudligini topamiz.
3
2
b
h
a
b
0
h
a
( , )
h
h a b
3
2
b
a
a
b
( )
a
a b
3
6
3
1
1
( )
( )
8
4
4
2 ( )
b
a b
a
a b
b
b
b
a b
b
( )
h
a b
( )
0
da b
db
3
0
2
b
b
a
b
3
2
2
3
0
a
b
b b
3
b
a
3
3
,
3
b
b
b
5
3
5
1
1
,
0,80 ;
,
0,51
3
3
b
b
a
b
a
,
0,51;
0,80
T
x
a y
b
x
y
0,51
0,51
x
83
Tushunarliki, qaralayotgan Koshi masalasining davomsiz yechimi biz
topgan
oraliqqa qaraganda kengroq oraliqda aniqlangan
bo‘ladi (yechim o‘ngga va chapga davom etadi).
Do'stlaringiz bilan baham: |