Oddiy differensial tenglamalardan misollar, masalalar va topshiriqlar



Download 7,51 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/97
Sana28.06.2022
Hajmi7,51 Mb.
#716060
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   97
Bog'liq
ODTdan misollar, masalalar va topshiriqlar, Dilmurodov N

 
 
Teorema (soha uchun MYaT). 
Agar 
( , )
f x y
funksiya va uning 
( , )
y
f
x y

hosilasi
D
sohada uzluksiz bo‘lsa, 
D
sohaning har bir nuqtasidan 
( , )
y
f x y
 
tenglamaning bittadan yechimi (integral chizig‘i) o‘tadi.
Bu 
D
soha tenglama uchun yechimning yagonalik sohasi deyiladi.
 
 
Teorema (davomsiz yechim to‘g‘risidagi). 
Agar 
( , )
f x y
funksiya 
D
sohadagi har bir nuqtaning biror atrofida MYaT shartlarini qanoatlantirsa 
(buning uchun, masalan,
(
)
f
C D

va 
( )
y
f
C D
 
bo‘lishi yetarli), u holda 
ixtiyoriy 
0
0
( ,
)
x y
D

uchun (K) Koshi masalasi aniqlanish sohasi eng katta 
bo‘lgan yagona yechimga ega; bu yechim davomsiz yechim deyiladi. 
Davomsiz yechim 
D
sohaning chegarasidan chegarasigacha boradi (davom 
etadi). 
Yechimning mavjudligini (yagonaligini emas!) quyidagi teorema 
ta’minlaydi. 
 
Teorema (Peano).
Agar ( , )
f x y
funksiya yuqorida aniqlangan 
Т
to‘rtburchakda uzluksiz bo‘lsa, u holda (K) Koshi masalasi yuqorida aytilgan 
0
|
|
x
x
h


oraliqda kamida bitta yechimga ega. 


78
Misol 1.
2
( , )
x
f x y
ye
y x


bo‘lsin. 
( , )
f x y
ni 


( ; )
1
2,
2
T
x y
x
y

 

to‘rtbuchakda yuqoridan baholang. 

Ravshanki, 
Т
da 
1
2
x
 
va, demak, 
3
x


( , )
x y
T


uchun 
quyidagilarga egamiz: 
2
2
2
3
( , )
2
12
x
x
x
f x y
ye
y x
ye
y x
y e
y
x
e






 


Demak, 
( , )
f x y
funksiya 
T
da 
3
2
12
M
e


soni bilan yuqoridan 
chegaralangan. 
Ko‘rsatish mumknki, aslida 
3
( , )
max
( , )
(3; 2)
2
12
x y
T
f x y
f
e
M






Demak, 
M
ni yuqorida topilgan qiymatdan kichiklashtirib, ya’ni 
3
( , )
2
12,
( , )
f x y
e
x y
T



bahoni kuchaytirib (yaxshilab) bo‘lmaydi. 

Misol 2.
4
( , )
sin
f x y
x
y
y


funksiya ixtiyoriy 


( , )
,
T
x y
x
a y
b



to‘rtburchakda 
y
bo‘yicha Lipshits shartini qanoatlantirishini isbotlang. 

Birinchi usul: 
Ta’rifga ko‘ra bevosita isbot. 


( , )
,
T
x y
x
a y
b



ning ixtiyoriy 
1
( ,
)
x y
va 
2
( ,
)
x y
nuqtalarini olaylik (
x
a


1
2
|
|
, |
|
y
b
y
b


). 
Quyidagi baholashlarni bajaramiz: 
4
4
4
4
1
2
1
1
2
2
1
2
1
2
| ( ,
)
( ,
) | | sin
( sin
)| | (sin
sin
)
(
)|
f x y
f x y
x
y
y
x
y
y
x
y
y
y
y










4
4
2
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
| | | sin
sin
|
|
|
|
|
|
| |
| |
|
x
y
y
y
y
a y
y
y
y
y
y
y
y





 








2
3
1
2
1
2
1
2
|
|
|
| 2
2
(
4
) |
|
a y
y
y
y
b
b
a
b
y
y
 



 





3
1
2
|
| ,
4
L y
y
L
a
b


 

Ikkinchi usul:
Berilgan funksiya, ravshanki, 
2
da uzluksiz. Demak, u
2
T

da ham uzluksiz. 
3
cos
4
f
x
y
y
y




xususiy hosila 
2
da (xususan, 
uning qismi 
T
da) mavjud va u 
T
da chegaralangan:
Chekli orttirmalar haqidagi Lagranj teoremasiga ko‘ra 


3
3
3
( , )
cos
4
cos
4
1 4
.
f
x y
T
x
y
y
x
y
y
a
b
y

 


 

   

*
1
2
1
2
1
2
( ,
)
( ,
)
( ,
)
(
)
f x y
f x y
f x y
y
y
L y
y
y







3
4
L
a
b
 


79
Demak, berilgan funksiya berilgan to‘rtburchakda bo‘yicha Lipshits shartini 
qanoatlantiradi. 

Misol 3.
Ushbu 
funksiya 
to‘rtburchakda 
bo‘yicha Lipshits 
shartini qanoatlantirmasligini ko‘rsating. 

Teskarisini faraz qilaylik, ya’ni berilgan funksiya berilgan 
da
bo‘yicha Lipshits shartini qanoatlantirsin: 
Oxirgi tengsizlikni 
ko‘rinishda yozaylik; bunda
va 
. Bu tengsizlikda 
deymiz. U holda 

tengsizlik hosil bo‘ladi. Bundan 

Bu yerda 
deb limitga o‘tsak, ziddiyat hosil bo‘ladi: 
Demak, 
farazimiz 
noto‘g‘ri, 
ya’ni 
funksiya 
to‘rtburchakda 
bo‘yicha Lipshits shartini 
qanoatlantirmaydi. 

Misol 4.
Ushbu 
Koshi masalasi berilgan. 
a) Bu masala yechimiga uchinchi yaqinlashishni toping. 
b)Tenglamani 
kvadratda qarang. MYaT ketma-ket 
yaqinlashishlarning qaysi oraliqda yechimga tekis yaqinlashishini ta’minlaydi? 
v) Koshi masalasi yechimi bilan topilgan uchinchi yaqinlashish orasidagi 
xatolikni baholang.
g) MYaT ni qaysi 
to‘rtburchakda qo‘llasak, bu teoremaga 
y
( , )
f x y
x y



( , ) 0
1, 0
1
T
x y
x
y

 
 
y
Т
y


1
2
1
2
1
2
0
( ;
), ( ;
)
.
L
x y
x y
T
x y
x y
L y
y
  




1
2
1
2
x
y
y
L y
y



(0;1),
x

1
(0;1)
y

2
(0;1)
y

2
1
,
0
2
x
y

 
1
1
2
,
y
Ly

1
(
(0;1))
y

1
1 2
L y

1
(
(0;1))
y

1
0
y
 
1 0 ?!

( , )
f x y
x y



( , ) 0
1, 0
1
T
x y
x
y

 
 
y
3
2
, (0)
0
y
x
y
y
 


|
| 1, |
| 1
x
y




,
x
a y
b




80
ko‘ra topilgan eng katta bo‘ladi (teorema ta’minlovchi yechimning eng katta 
aniqlanish oralig‘i topiladi)?

a) Ketma-ket yaqinlashishlar (1) formula bilan hisoblanadi. Bizning 
misolda 
b) Dastlab
kvadratda 
ning 
maksimumini topamiz. 
ekanligini ko‘rish qiyin emas. MYaT ga ko‘ra yechimga ketma-ket 
yaqinlashishlar 
oraliqda tekis yaqin-
lashuvchi bo‘ladi. 
v) Berilgan masala yechimi 
bilan unga uchinchi yaqinlashish 
orasidagi xatolik (2) tengsizlik bilan baholanadi: 
(3) 
bunda 
Lipshits doimiysi. Biz 
ni topishimiz kerak. 
va 
nuqtalar uchun 
va 
Demak, 
deb olish mumkin. Shuning uchun (3) ga ko‘ra 
h
0
( )
0,
y x

3
2
1
0
0
0
( )
(2
( ))
2
,
x
x
y x
s
y s ds
sds
x






7
3
6
2
2
1
0
0
( )
(2
( ))
(2
)
,
7
x
x
x
y x
s
y s ds
s
s ds
x








7
3
2
3
3
2
0
0
( )
(2
( ))
(2
(
) )
7
x
x
s
y x
s
y s ds
s
s
ds








7
12
17
22
2
3
.
7
28
17 49
22 343
x
x
x
x
x









1
( , )
1,
1
T
x y
x
y



3
| ( , )|
2
f x y
x
y


1
3
3
( , )
max 2
2 1 1
3
x y
T
M
x
y



   
1
1
,
min( ,
)
min(1, )
,
3
3
b
x
h h
a
M




( )
x

3
4
3
1
1
( )
( )
,
,
3
3
4!
( )
ML
x
y x
x





3,
M

L

L
1
1
( ,
)
x y
T

2
1
( ,
)
x y
T

1
2
| | 1, |
| 1, |
| 1
x
y
y





3
3
2
2
1
2
1
2
1
2
1
1
2
2
2
2
1
2
1
1
2
2
1
2
( ,
)
( ,
)
3.
f x y
f x y
y
y
y
y
y
y y
y
y
y
y
y
y
y
y
y

















3
L

3
1
1
1
( )
( )
0, 042,
.
4!
24
3
x
y x
x








81
g) Dastlab 
to‘rtburchakda 
ning maksimumini topaylik. Analiz vositalaridan foydalanib ko‘rsatish 
mumkinki,
Qo‘yilgan Koshi masalasining yechimi 
oraliqda mavjud va yagona 
(MYaTga ko‘ra); bunda 
Biz 
va 
larni shunday tanlashimiz kerakki, natijada 
eng katta qiymat qabul qilsin. Shunda biz bir marta qo‘llanilgan MYaT 
ta`minlovchi yechim mavjud bo‘lgan eng katta 
oraliqni topgan 
bo‘lamiz (Albatta, MyaT ni qayta-qayta qo‘llab, yechimni mumkin bo‘lgan eng 
katta oraliqqacha davom ettirsa bo‘ladi; bu – boshqa masala).
6.1- rasm. 
funksiya grafigi. 
egri chiziq birinchi chorakni ikki sohaga ajratadi (6.1- rasm). 
Ravshanki, 
bo‘lgan sohada 

bo‘lgan sohada esa 
. Bu sohalarda funksiya ekstremumga erisha olmaydi, chunki 
sohada 
funksiya 
ga nisbatan o‘suvchi 

sohada esa
soni tayinlanganda 
oraliqda 


( , )
,
T
x y x
a y
b



3
| ( , )|
2
f x y
x
y


3
( , )
max
( , )
2
.
x y
T
M
f x y
a
b




x
h

  

3
min
;
min
,
.
2
b
b
h
a
a
M
a
b



0
a

0
b

( , )
h
h a b

h
x
h
  
3
(2
)
/
a
b
a b


3
2
b
a
a
b


3
2
b
a
a
b


h
a

3
2
b
a
a
b


3
2
b
h
a
b


h
3
2
b
a
a
b


h
a

a
1
0
h
a



 





3
2
b
a
a
b


0
b

(0;
)
a




82
funksiya kamayuvchi 
. Demak, 
funksiyaning 
ekstremum nuqtasida
(4) 
bo‘lishi kerak (6.1-rasm.). (4) egri chiziq ustida. ni erkli o‘zgaruvchi deb 
hisoblab, (4) tenglikdan 
bog‘lanishni topamiz: 

va 
funksiya uchun ekstremum shartini yozamiz:
, ya’ni

Oxirgi tenglikdan
yoki
bo‘lishini topamiz. Buni (4) ga qo‘yib
ekanligini topamiz (6.2- rasm). 
6.2- rasm. 


3
min
,
2
b
h
a
a
b


funksiya grafigi.
Demak, berilgan Koshi masalasiga MyaTni bir marta 
to‘rtburchakda qo‘llab, yechimni eng katta 
oraliqda 
mavjudligini topamiz. 
3
2
b
h
a
b


0
h
a









( , )
h
h a b

3
2
b
a
a
b


( )
a
a b

3
6
3
1
1
( )
( )
8
4
4
2 ( )
b
a b
a
a b
b
b
b
a b
b




 







( )
h
a b

( )
0
da b
db

3
0
2
b
b
a
b
 
 






3
2
2
3
0
a
b
b b



3
b
a

3
3
,
3
b
b
b

5
3
5
1
1
,
0,80 ;
,
0,51
3
3
b
b
a
b
a









,
0,51;
0,80
T
x
a y
b
x
y






0,51
0,51
x

 


83
Tushunarliki, qaralayotgan Koshi masalasining davomsiz yechimi biz 
topgan 
oraliqqa qaraganda kengroq oraliqda aniqlangan 
bo‘ladi (yechim o‘ngga va chapga davom etadi). 


Download 7,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   97




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish