ORQA MIYANING TASHQI VA ICHKI TUZILISHI. Orqa miya uzun yassilashgan tasma xolida, umurtka pogonasining kanalida joylashgan bulib, ayollarda uzunligi 41-42 sm., erkaklarda 45 sm. teng. orqa miyaning yukori chegarasi atlantning yukori chetidan boshlanib, pastki chegarasi esa i-ii bel umurtkalari soxasida tugallanadi va sung konus shaklida tugaydi. bu konus dumning ii umurtkasigacha chuzilib borib, terminal yoki oxirgi ip xosil kiladi. kobiklari ochilgan orqa miya preparati uzunasiga buylab kurilganda bir xil emas. buyinning iy umurtka satxida va xii kukrak - i bel umurtka satxida yugonlashgan kismlar farklanadi.
Orqa miya old va orka tomondan o’rta chizikdan uzunasiga ketgan ikkita chukur egat yordamida ung va chap bulaklarga ajraladi. Oldingi egat orka egatga nisbatdan chukurrok buladi. Orqa miyaning chap va ung bulaklarining tashki tomonida joylashgan kismlari oldingi yon egatlar va orkadagi yon egatlar yordamida xar tomonda uchtadan tizimchalarga bulinadi. Oldingi tizimcha uzunasiga ketgan oldingi yorik va oldingi yon egat o’rtasida joylashadi. Orkadagi tizimcha uzunasiga ketgan orka egat va orkadagi yon egat o’rtasida joylashadi. Yon tizimcha oldingi yon egat va orkadagi yon egat o’rtasida joylashgan. Yon egatlardan orqa miya nervlarining boshlangich ildizlari chikadi. Oldingi yon egatlar buylab xar ikki tomonda nervlarning orkadagi ildizlari chikadi. Oldingi ildizlar xarakatlantiruvchi nerv tolalaridan, orkadagi ildizchalar sezuvchi nerv tolalaridan tashkil topgan.
Orqa miyadan 31 juft nerv chikadi, shu sabali, orqa miya 31 segmentlardan tashkil topgan.
Segment deb orqa miyaning 2 juft ildizchalar chikkan bulakchasiga aytiladi.
Orqa miyaning 31 segmenti kuyidagicha taksimlanadi; buyin segmentlari - 8, kukrak segmentalari - 12, bel segmentlari -5 , dumgaza segmentlari - 5 va 1 - dum segmenti.
Orqa miyaning kundalang kesmasida kulrang va ok modda tafovut kilinadi.
Kul rang modda - markazda joylashgan, kapalak yoki “N” xarfi shaklida buladi. Kul rang moddani markazida orqa miya suyukligi bilan tuldirilgan markaziy kanali joylashgan. Markaziy kanal yukorigi kismida bosh miyaning IY korinchasi bilan tutashadi, pastki kismi berk bulib, terminal korincha bilan tugallanadi. Kul rang moddaning oldingi kismlari kengaygan bulib oldingi shoxlar deb ataladi. Orka kismlari ingichka va uchlangan bulib, orkadagi shoxlar deb ataladi. Kukrak bulimida va yukorigi ikkita bel segmentlari soxasida yon shoxlari joylashgan.
Kul rang modda mulьtipolyar nerv xujayralaridan, mielinsiz, ingichka mielinli tolalardan va gliotsitlardan tashkil topgan. Bir xil tuzilishga ega bulgan va uxshash funktsiyalarni bajaradigan xujayralar tuplamiga kul rang moddani yadrolari deyiladi. Kul rang moddaning orka shoxlarida sezuvchi yadrolar joylashgan, oldingi shoxlarida xarakatlantiruvchi neyronlar joylashgan. Yen shoxlarda mayda neyronlar joylashgan bulib, vegetativ nerv tizimi simpatik kismining markazlarini xosil kiladi. Bu neyronlarning aksonlari oldingi shoxlardan utib, ularning aksonlari bilan birgalikda orqa miya nervlarining oldingi ildizchalarini xosil bulishida ishtirok etadi.
Orqa miyaning ok moddasi periferiyada joylashgan bulib, nerv xujayralarining usimtalaridan - buylama joylashgan mielinli nerv tolalaridan tashkil topgan. Mielinli nerv tolalar aloxida tutamlar shaklida orqa miyaning o’tkazuvchi yo’llarini tashkil etadi. Kul rang moddada joylashgan ba’zi sezuvchi xujayralarning tolalari ok moddaga kirib, bu yerda orqa miyani bosh miya bilan boglab turuvchi o’tkazuvchi tolalarning tutamlarini xosil kiladi. Ba’zi xujayralarning usimtalari kul rang moddadan tashkariga chikmaydi va miyaning assotsiativ apparati bulib xizmat kiladi.
Orqa miyani atrofidan urovchi pardalariga tashki - kattik parda, o’rtadagisi - tur parda va eng ichkaridagi, miyaga tegib turgan tomirli pardalar kiradi. Kattik miya pardasi zich tolali biriktiruvchi tukimadan tuzilgan, bulib orqa miyani ustidan erkin qoplaydi. Katta ensa teshigi soxasida uning kirrasi bilan jiplashib ketadi, pastda esa II bel umurtkasiga birikadi. Kattik miya parda bilan umurtkalarning suyak usti pardasi orasida epidural bushlik xosil buladi. Epidural bushlikda yeg kletchatka va venoz chigali joylashgan.
Tur parda kattik pardani shaklini takrorlaydi, ba’zi joylarda u bilan biriktiruvchi tukimali tolalar bilan birikadi. Tur parda bilan tomirli parda orasida tur parda osti bushligi xosil buladi. Bu bushlikda tinik orqa miya suyukligi va unda erkin xolda orqa miya ildizchalari suzib yuradi. Tur pardaning muxim xususiyatlaridan biri shuki, u uz ostidagi yupka pardaga xech kaerda tegmasdan turadi.
Tomirli parda orqa miyaga yepishib turadi va ikkita pishik varakdan iborat. Ana shu ikki varakdan tuzilgani bilan u bosh miyadan farklanadi. Bu parda orqa miya yuzasi bilan maxkam birikib ketganligi tufayli, uni ajratib bulmaydi. Tomirli parda miya tomirlari bilan birga miya tukimasi ichiga kiradi.
Orqa miya reflektor markazi xisoblanadi. Oddiy shartsiz reflekslar orqa miya faoliyati natijasida paydo buladi. Muskullar xarakatlanganda orqa miyadagi proprioretseptorlarni ta’sirlanishi natijasida xosil bulgan ko’zgolish reflektor yoy orkali muskullarga yetib boradi.
