Odam anatomiyasi

Periferik immun a’zolarning xususiyatlari:
Immun tizimining periferik a’zolari kon tomirlarining yunalishi buylab joylashadi va shu bilan kon tomiralarni ximoyalaydi.
Nafas olish, ovkat-xazm kilish tizimida joylashgan limfa tugunlari ximoya vazifasini bajaradi.
Ingichka ichakda peyerov tangachalari, yugon ichakda – appendiks limfoid tukimadan iborat. Talok - konni tarkibini tekshiruvchi a’zo bulib, konni immunologik nazoratini utkazadi.
Limfa doim limfa tugunlaridan utib, filьtrlanadi, tozalanadi, limfotsitlar bilan tuyinadi.

Talok.
Talok intraperetonial a’zo bulib, chap kovurgalar ostida 9-11 kovurgalar satxida joylashgan. Uzunligi o’rta xisobda 12-15 sm, kengligi 8-10 sm va ogirligi 150-200 g ga tengdir.

Uning oldingi va orka cheti, ustki va pastki tomoni, xamda tashki va ichki yuzasi bor. Tashki yuzasi kavarib chikkan bulib, diafragma tomonga karagan. Ichki (vistseral yuzasi botib kirgan. Talok xamma tomondan korin pardasi bilan uralgan. Korin pardasi ostida esa biriktiruvchi tukimali kapsula talokni yuzasini qoplagan. Trabekulalar orasida talokni magizi yeki parenximasi joylashgan. Talok magizi tuk kizil rangda bulib, kon elementlariga (ayniksa eritrotsitlarga) boy buladi.
Talokni ichki tuzilishi tekshirilganda, unda 2 kism tafovut etiladi: talok stromasi va parenximasi. Talok stromasi - kapsuladan, undan parexima ichiga utgan biriktiruvchi tukimali trabekulalar (tusiklar) va talok negizini xosil kiluvchi retikulyar tukimadan iborat. Talok parenximasi kizil va ok pulьpadan iborat. Kizil pulьpani parchalanaetgan eritrotsitlar tashkil etadi. Kizil pulьpa orasida mayda, yumalok orolchalar xolidagi limfoid tugunchalar joylashgan. Ok pulьpa deb shunga aytiladi. Ok pulьpa leykotsitlardan iborat bulib, bu yerda limfotsitlar xosil buladi.
Talok funktsiyasi. Talok funktsional jixatdan limfa tugunlari va kumikka uxshaydi. Talok olib tashlansa, uning vazifasini limfa tugunlari, kumik va jigarning retikulo-endotelial tizimi bajarib turishi mumkin.
Talok kon elementlarini (limfotsitlar, monotsitlarni) ishlab chikaradi va kon deposi vazifasini bajaradi. Organizmga kon kuprok kerak bulib kolganda, talok kiskaradi va ichidagi konni kon tomirlar tizimiga xaydaydi. Bu esa organizmning turli ogir xolatlardan oson xoli bulishga imkon beradi. Tez xarakat kilish, yugurish va shunga uxshash xollarda, kon yukotilganda kishi chap bikini soxasida ogrik sezadi (bu ogrik tez bosiladi). Bu ogrik talok sillik muskulining kiskarishi natijasida kelib chikadi. Talok kiskarar ekan, uning ichida zapas xolda turgan kon, kon tomirlar sistemasiga chikadi va organizmda kon taksilligini barataraf etadi.
Talok kon tarkibiga kirgan turli zararli mikroblarni uzida olib koladi va zararsizlantiradi, talokning bu funktsiyasi konni filьtrlash funktsiyasi deyiladi.
Ma’lumki, kon shaklli elementlarining «umri» kiska buladi, masalan, eritrotsitlar 118-120 kun, leykotsitlar 5-12 kun, trombotsitlar 4-5 kun yashay oladi. Binobarin, 24 soat ichida 450 milliard eritrotsit, 22-30 milliard leykotsit, 270-430 milliard trombotsit xalok buladi. Bu normal va tabiiy konuniyatdir, konning nobud bulgan elementlarining takdiri xam talokda xal buladi. Talokka kirgjuft bulib, an kon tarkibidagi «umri tugagan» kon elementlari ushlanib kolib, parchalanib yuboriladi va ulardan xosil bulgan kimmatli tarkibiy kismlar yangi xujayralar tuzishga ishlatiladi. Talokni «eritrotsitlarning mozori» deyilishiga sabab xam ana shundandir.