Odam anatomiyasi

Hujayraning tuzilishi va funktsiyasi
Hujayralarning rivojlanishi, tuzilishi va funktsiyasi xakidagi fan tsitologiya deyiladi. Hujayra – tsitoplazma bilan yadrodan iborat elementlar tirik sistema bulib, barcha xayvonlar va usimliklarning tuzilishi, rivojlanishi va xayot faoliyatining negizidir. Hujayralar katta-kichikligi jixatdan bir-biridan farqlanadi. Masalan: limfotsitlarning katta-kichikligi 7 mikron bulsa, tuxum hujayralari kattaligi esa 200 mikrongacha yetadi. Bundan tashkari hujayralar shakllari xilma-xildir. Hujayralararo moddada joylashgan hujayralar kupincha usimtali va noto’g’ri shaklga ega. Bunday hujayralar xuddi amyobaga uxshash bulib, uz shaklini uzgartirish kobiliyatiga ega. Kon va kushuvchi to’qima hujayralari, ana shunday hujayralarga kiradi. Bir – biriga zich joylashgan va hujayralararo moddasi bulmagan hujayralar shakli doimo bir xilda bulib, uzgarmaydi. Masalan, epiteliy to’qimasining hujayralari. SHuni aytib utish kerakki, hujayralarni shakli doim bajaradigan funktsiyasi bilan boglangan. Masalan, kiskarish funktsiyasini bajaradigan sillik muskul hujayralar duksimon shaklga ega. Nerv ko’zgalishini utkazish funktsiyasini bajaradigan nerv hujayralarida dentritlar va neyritlar deb nomlanadigan usimtalar bilan ta’minlangan. Hujayralar shakli, katta-kichikligi va bajaradigan funktsiyasi jixatdan bir-biridan farqlansa xam, xar bir usimlik yoki xayvon hujayrasi bir xil tuzilish printsipiga ega. Hujayrada tsitoplazma va yadro tafovut kilinadi. Atrofidan hujayra maxsus kobigi – tsitolemma bilan uralgan. TSitoplazma hujayraning zaruriy va doimiy kismi. TSitoplazma tarkibini hujayra kobigi yoki tsitolemmasi, organellalar, kiritmalar va giolaplazma tashkil etadi. TSitoplazma tarkibida organellalar, kiritmalar va gialoplazma tafovut etiladi. Yadroning joylashuvi hujayraning shakliga boglik. Kutbli hujayralarda yadro pastki kutubda, dumalok yeki ovalsimon hujayralarda markazda joylashgan.
Nazorat savollari
1. Anatomiya so’zining ma’nosini nushuntirib bering.
2. Anatomiyani organish obekti nima?
3. Anatomiya fani qanday bolimlarga bolinadi?
4. Anatomiyani organish metodlarini tushuntirib bering.
5. Anatomiya fani XV asrga qadar qanday rivojlangan?
6. Anatomiyani XV asrdan keyingi rivojlanishini aytib bering.
7. O’zbek olimlari anatomiyaning rivojlanishiga qanday hissa qo’shishgan?