Очиқ кўмир конларидаги электр қурилмалар учун хавфсизлик нормалари ва уларни хавфсиз эксплуатация қилиш бўйича талаблар. «Очиқ кўмир конларидаги электр қурилмалар учун хавфсизлик нормалари ва уларни хавфсиз эксплуатация қилиш бўйича

1-жадвал

Тармоқнинг номинал кучланиши, V	Ишга тушиш қаршилиги, бир фаза учун камида, Ω
127	3,3
220	10,0
380	10,0
660	30,0
1140	60,0

Эслатма: Учта фаза учун жадвалда келтирилган қийматлар уч баробар камайтирилади.
2. Бир фазали ток сизишидаги ҳимоя қаршилиги шундай танланиши керакки, изоляция қаршилиги уч фазали ток сизишидаги ишга тушиш қаршилигидан кам бўлмаганида, кўрсатилган қаршиликдан оқиб ўтувчи узоқ давом этадиган сизиш токи 0,025 А дан (ўлчанадиган токни ҳисобга олган ҳолда) ошмаслиги лозим.
3. Г-Д тизимларининг ўзгармас ток тармоқларидаги икки қутбли симметрик ток сизишларидан ҳимоянинг ишга тушиб кетиш қаршлиги 2-жадвалда келтирилган қийматларга мувофиқ бўлиши керак.
2-жадвал

Тармоқдаги номинал кучланиш, V	Ишга тушиш қаршилиги битта қутбга камида, kΩ
110	2,2
220	4,4
300	6
400	8
440	9
600	12
700	14
900	18
1 500	30

4. Ўзгарувчан ток тармоғи ва тўғриланган ток ўртасида электр боғлиқлиги бўлган тармоқлардаги ток сизишига қарши ҳимоя ишга тушишининг қаршилиги:
а) таъминловчи тармоқдаги кучланиш 380 V бўлганида:
·ўзгарувчан ток тармоғи томонида - бир фазага 10 kΩ
·тўғриланган ток тармоғи томонида - бир қутбга 11 kΩ
б) таъминловчи тармоқдаги кучланиш 660 V бўлганида:
·ўзгарувчан ток тармоғи томонида - бир фазага 30 kΩ
·тўғриланган ток тармоғи томонида - бир қутбга 18 kΩ
в) таъминловчи тармоқдаги кучланиш 1 140 V бўлганида:
·ўзгарувчан ток тармоғи томонида - бир фазага 60 kΩ
·тўғриланган ток тармоғи томонида - бир қутбга 32 kΩ
5. Вақтни кечиктирмасдан ўчириладиган тармоқлардаги сизиш токларидан ҳимоянинг ишга тушиб кетиши вақти бир фазали сизиш қаршилиги 1 kΩ бўлганида ўзгарувчан ток тармоқларида 660 V гача кучланиш учун 0,1 s дан, 1 140 V кучланиш учун – 0,07 s дан ошмаслиги керак.
Сизиш токларидан ҳимоя қилувчи аппаратлар ва тармоқни узиб қўювчи коммутация аппаратининг ишга тушиб кетишининг умумий вақти қуйидаги кўрсаткичлардан ошмаслиги лозим:
а) кучланиши 660 V гача бўлган ўзгарувчан ток тармоқлари,
·шу жумладан тиристорли ўзгартгичлари бўлган тармоқлар учун 0,2 s
б) кучланиши 660 V дан юқори ва 1 140 V гача бўлган ўзгарувчан ток тармоқлари,
·шу жумладан тиристорли ўзгартгичлари бўлган тармоқлар учун 0,12 s
Ток сизишлари бир фазали ва уч фазали бўлиб, қаршиликларига тенг ҳолатларда сизиш токларидан ҳимоянинг ишга тушиши меъёрланмайди.
6. Токнинг ерга бир фазали туташишларида (сизишларида) икки босқичли ҳимоя қурилмалари 1- ва 2- расмларга мувофиқ ўрнатилиши керак. Бунда трансформатор нейтрали ерга (корпусга) қаршилиги 500-600 Ω, қуввати 150-200 W бўлган резистор орқали бирлаштирилиши лозим. Бунда тешувчи токдан сақлагичларни ўрнатмасликка йўл қўйилади.
Резисторнинг трансформатор нейтрали ва ерга (корпусга) уланиши кўндаланг кесими 4 mm дан кичик бўлмаган иккита мустақил сим орқали бажарилиши керак.
7. Истеъмолчилар ток билан 2-расмдаги схема бўйича таъминланишида кабелларнинг ерга уловчи симлари узилганида “узиш” учун ишлайдиган ҳимоя кўзда тутилган бўлиши лозим.
8. Ҳимоянинг ишга тушиб кетишига олиб келадиган бир фазали туташиш (сизиш)нинг минимал токи 0,025 А га тенг бўлиши лозим
9. Биринчи ва иккинчи босқич ҳимояларининг, бир фазали сизишнинг қаршилиги 1 kΩ га тенг бўлганида, хусусий ишга тушиб кетишларининг вақти 0,1 s дан ошмаслиги керак.
10. Ҳимоянинг иккинчи босқичи учун вақтнинг кечиктирилиши 0,2 s дан ошмаслиги лозим.

ВФ – выключатель фидерный	ФУ – фидер узгичи
Нулевой рабочий проводник	Нолли ишчи ўтказгич
Потребители 380 V	380 V ли истеъмолчилар
Корпус экскаватора	Экскаватор корпуси
Потребители 220 V	220 V ли ток истеъмолчилар

1-расм.Ток сизишидан икки босқичли ҳимоянинг экскаватор ичидаги 220-380 V ли тармоқда жойлашиш схемаси
РУ1с – биринчи босқич сизиш релеси
РУ2с – иккинчи босқич сизиш релеси
R₀– трансформатор нейтралини ерга улаш занжиридаги резистор
11. 1 kΩ ли бир фазали сизишдаги ўчирилишнинг умумий вақти шундай бўлиши керакки, электр токини миқдори 50 mА·s дан ошмаслиги лозим.
12. Ток сизишларида ишга тушадиган барча ҳимоялар ишга яроқлилигини тезкор назорат қилувчи занжирларга эга бўлишлари керак.
Бир фазали (бир қутбли) ток сизишини имитация қилувчи сизиш релесини текширув қаршилиги ишга тушиб кетиш қаршилигининг 80% ни, икки босқичли ҳимоялар учун эса – 1 kΩ ни ташкил этиши лозим.

Бурстанок	Бурғилаш дастгоҳи
Нулевой рабочий проводник	Нолли ишчи ўтказгич
ЗОЗ - защита обрыва замыкающей жилы	ТСУҲ – кабелнинг ерга уловчи сими узилишидаги ҳимоя
ЗЖ	ЕУС – ерга уловчи сим
Светильник	Ёритгич
РУ – реле утечки	СР – сизиш релеси
Корпус подстанции	Подстанция корпуси

2-расм. Бурғилаш дастгоҳлари ва кўчма подстанцияларини ёритиш қурилмасини таъминлашдаги ток сизишларидан икки босқичли ҳимоянинг жойлаштириш схемаси
РУ1с – биринчи босқич сизиш релеси
РУ2с – иккинчи босқич сизиш релеси
ТСУҲ – кабелнинг ерга туташтирувчи сими узилишидаги ҳимоя
R₀ – трансформатор нейтралини ерга улаш занжиридаги резистор
Очиқ кўмир конларидаги электр қурилмалар учун хавфсизлик нормалари ва уларни хавфсиз эксплуатация қилиш бўйича талабларга
4-ИЛОВА
Назорат-блокировка қурилмаларига қўйиладиган асосий талаблар.
1. Назорат-блокировка қурилмаси (бундан буён - НБҚ) қуйидаги вазифаларни бажариш учун мўлжалланган:
·экскаваторларнинг эгилувчан кабелларидаги бир фазали шикастланишларни аниқлаш;
·изоляторлар тешилганида, симлар узилганида ва шу каби шикастланишларда ҳаво линияларидаги симларнинг ерга туташишларини аниқлаш.
2. НБҚ кучланиш берилгунига қадар узгич бошқарилишининг (маҳаллий, масофадан туриб, автоматик) барча вариантларида линияни назорат қилиши керак. Линия изоляциясида шикастланишлар бўлмаган ҳолатларда НБҚ кучланишни улашга рухсат бериши керак, акс ҳолда узгичнинг улаш занжири блокировка қилиниши лозим.
3. НБҚ даги назорат қилувчи кучланиш сифатида тўғриланган токдан фойдаланиш мумкин.
4. Тўғриланган назорат токли НБҚ қуйидаги тавсифларга эга бўлиши лозим:
назорат қилинувчи линия ерга металл орқали уланганидаги назорат токининг катталиги 0,025 А дан юқори бўлмаслиги лозим;
салт юриш назорат кучланиши 1-расмда берилган кўрсаткичларга мувофиқ назорат қилинувчи линиянинг ерга нисбатан сиғимига боғлиқ равишда белгиланиши керак;
зарядли токнинг ишлаб кетиш учун белгиланган ўрнатма қийматлардан катта бўлган сакрашлари вақтида адаштирувчи (сохта) ишлаб кетишларга йўл қўймаслиги керак.
5. Сизиш токининг актив қаршилиги бўйича НБҚ ишлаб кетишининг ўрнатма қиймати 120-200 kΩ чегарасида бўлиши лозим.

1-расм.Назорат кучланишининг тармоқ сиғимига боғлиқ бўлган даражалари:
1- ва 2-чизиқлар – назорат кучланишининг биринчи ва иккинчи босқичларининг мувофиқ чегаралари
Очиқ кўмир конларидаги электр қурилмалар учун хавфсизлик нормалари ва уларни хавфсиз эксплуатация қилиш бўйича талабларга
5-ИЛОВА
6-10 кВ ли линиялар ерга туташишдан ҳимоя қилувчи қурилмалар
томонидан ўчирилганидан кейин автоматик такрорий
уланишларни бажаришдаги хавфсизлик талаблари.
1. АТУ қурилмаларини карьерларнинг тармоқларида қўлланилишининг ўзига хос хусусиятлари:
·бир фазали ҳимоявий ерга уланишлардан ҳимоя қилиш қурилмалари томонидан линиялар узиб қўйилганидан кейин узоқ вақт давомида чиқишларнинг ЭЮК ларини генерация қилувчи ўта қувватли двигателлар сони кўплиги;
·эгилувчан кабелларда бир фазали тешилишларнинг юқори эҳтимоллиги ва частотаси мавжудлиги билан шартланади
2. Автоматик такрорий уланиш:
·бир марта ишга тушишни;
·линияда уланишга команда бериш чиқишлар ЭЮК (электр юритувчи куч) тўлиқ сўнганидан ва изоляция ҳолати назорат қилинганидан кейин бажарилишини таъминлайдиган аппаратлар орқали амалга оширилиши керак.
3. Такрорий уланиш аппаратураси мазкур Нормаларнинг 4-Иловасида баён этилган назорат-блокировка қурилмалари билан бирга қўшилиб ишлай олишлари лозим.
Очиқ кўмир конларидаги электр қурилмалар учун хавфсизлик нормалари ва уларни хавфсиз эксплуатация қилиш бўйича талабларга
6-ИЛОВА
380 В ли тармоқлар ва ностандарт кучланишли тармоқларни битта сизиш токи релеси билан ҳимоя қилиш мақсадида уларни бирлаштириш бўйича тавсиялар.
Ностандарт кучланишли тармоқларни ток билан таъминловчи трансформаторнинг бирламчи 380 V ли ва иккиламчи чулғамлари резистор R орқали қуйида келтирилган схемалар бўйича бирлаштирилади. Сизиш токи релеси ишлашини текшириш учун схемада резистор R ва S кнопкаси (калити) кўзда тутилади.
R ва R резисторларининг параметрлари: қуввати – 15-20 W, қаршилиги – 2,7 kΩ.

Сеть 0,38 kV

0,38 kV ли тармоқ

Уч фазали трансформаторларни бирлаштиришнинг схемаси

Бир фазали трансформаторларни бирлаштириш схемаси
Очиқ кўмир конларидаги электр қурилмалар учун хавфсизлик нормалари ва уларни хавфсиз эксплуатация қилиш бўйича талабларга
7-ИЛОВА