О.ҚАюмов чет эл адабиёти тарихи илк урта асрлар, уйгониш даври ва XVII asr

ВИЛЬЯМ ШЕКСПИР (1564–1616)
Ҳаёти ва адабий фаолияти. Улуғ шоир ва драматургнинг таржимаи ҳолига доир маълумотлар жуда кам сақланган. Унинг ҳаёти ва адабий фаолиятига оид материаллар замондошларининг берган баҳолари ҳамда хотиралари асосида йиғилган ва тўлдирилган.
Вильям Шекспир 1564 йилнинг 23 апрелида Марказий Англиянинг Стрэтфорд шаҳарчасида туғилади. У оиладаги 8 фарзанднинг учинчиси эди. Отаси Жон Шекспир чарм қўлқоп тайёрловчи ҳунарманд бўлиб, савдо билан ҳам шуғулланади, катта обрў орттириб шаҳар кенгашига сайланади ва шаҳар бошлиғи вазифасида ишлайди.
Стрэтфорд Эвон дарёси соҳилида жойлашган бўлиб, Бирмингамдан Оксфорд ва Лондонга борувчилар бу шаҳарчага тушиб ўтар эдилар. Шу туфайли бу осойишта шаҳар ҳар хил кишилар – мартабали саёҳатчилар, савдогар ва ҳунармандлар, камбағал студентлар билан доим тўла эди.
Стрэтфордга актёрлар труппаси ҳам келиб, турли томошалар кўрсатиб турар ади, бу воқеа шаҳар маданий ҳаётига маълум даражада таъсир этади. Шекспирнинг театрга қизиқиши ҳам шу ерда уйғонади.
Вильям дастлаб маҳаллий «Грамматика мактаби»да ўқийди. У ерда, асосан, латин тили ўргатилиб, схоластик логика ва риторикадан қисқача тушунча бериларди. Вильям айниқса Рим шоири Овидий асарларини қизиқиб мутолаа қилади, лекин кўп ўқий олмайди. Отасининг иши муваффақиятсизликка учраб, камбағаллашиб қолгач, ҳали 16 ёшга тўлмаган Вильям ўқишни ташлаб ишга киради. 18 ёшида у Анна Хэтуэй деган фермер қизига уйланиб, Сузанна исмли қиз, Юдеф ва Гамлет исмли ўғиллар кўради.
Стрэтфорд Шекспирнинг катта талаб ва эҳтиёжларини қондира олмасди. У 1587 йилда Лондонга боради ва театрга хизматга киради. Аввал суфлёр ёрдамчиси, сўнгра актёр, кейинроқ режиссёр, ҳатто театрни бошқаришда директор билан ҳамкорлик қилгани ҳам маълум.
Шекспир театрдаги фаолияти давомида дастлаб бошқа авторларнинг пьесаларини қайта ишлаб, уларни янги мазмун билан бойитади («Адашишлар комедияси», «Қийиқ қизнинг қуйилиши», «Ҳар нарсанинг меъёри бор»). Шу билан бирга, унинг ўзи ҳам қалам тебрата бошлайди ва тез вақт ичида у драматург сифатида ном чиқаради.
Актёрлар орасидан чиқиб катта обрў орттира бошлаган бу янги драматургни айрим ёзувчилар кўролмайдилар. Масалан, Шекспирнинг замондоши драматург Роберт Грин уни паст табақалардан чиқиб, бизнинг патларимизга ўралиб олган «қарға», ўзини «саҳнани бирдан–бир ларзага келтирувчиман», деб тасаввур қиладиган «уста–билармон» киши деб киноя қилади. Шекспирнинг драматургия соҳасидаги ижоди кўп қиррали ва таъсирчан эди. Шу сабабли унинг ҳасадгўйлари кўп бўлиши табиий эди.
Шекспир 90–йилларнинг бошида театр шинавандалари бўлмиш ёш аристократлар тўгараги ва граф Саутгемптон билан яқинлашади ва «санъат ҳомийси» ёш графга ўзининг икки поэмаси – «Венера ва Адонис» ҳамда «Лукреция»ни бағишлайди.
Шекспир 1599 йилда бошқа кўп театрдошлари билан бирга янги очилган «Глобус» театрига ишга ўтади ва у ерда пайчи бўлиб хизмат қилади. Бу даврда «Глобус» театрига Жемс Бербеж, Вильям Кемп каби талантли актёрлар йиғилган бўлиб, театрнинг обрўйи баланд эди. Бу эса театрнинг иқтисодий жиҳатдан ўзини ўнглаб олишига имкон берди. Натижада Шекспирнинг моддий аҳволи ҳам яхшиланди. Шекспир ижодининг энг гуллаган даври унинг шу театрда ишлаган йилларига тўғри келади.
Улуғ драматург 1612 йилда Лондондан ўз туғилган шаҳри Стрэтфордга кўчиб кетади ва бундан сўнг бутунлай ижод билан шуғулланмайди.
Яков И ҳукмронлиги даврида феодал реакциясининг кучайиб, театрларнинг мутлақ сарой таъсирига тушиб қолиши, аристократик руҳдаги драматургия устунлик қилиб реалистик – халқчил репертуарларнинг сиқиб чиқарилиши Шекспирнинг ёзмай қўйишига сабаб бўлган, деб тушуниш тўла асослидир.