O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

Ajiniyoz


112




noqdagi eski maktabda o‘qigan. Keyin
Xivadagi Sherg‘ozixon madrasasida ilm
olgan. Ajiniyozdan yuzdan ortiq she’r va
dostonlar meros qolgan. She’rlarida Vatan,
insonparvarlik g‘oyalari kuylangan. Shoir-
ning „Bo‘zatov“ dostonida esa qoraqalpoq
xalqining boshqa yurtlarga ko‘chib ketishga
majbur etilganligi katta mahorat bilan tas-
virlangan.
1999-yilda Ajiniyoz tavalludining 175
yilligi nishonlandi. Nukusda Ajiniyoz
maydoni barpo etildi va unga haykal o‘r-
natildi.





Ajiniyoz.


_R , Qoraqalpoq xalqi adabiyoti uning asos-
^{er at|} cliisi Berdaq (1827—1900) (taxallusi;
asl ismi Berdimurod Qarg‘aboy o‘g‘li) nomi bilan masliliurdir. Berdaq awal ovul maktabida, so‘ngra madrasada tahsil ko‘rgan. U Navoiy, Fuzuliy, Mahtumquli, Kunxo‘ja asarlarini chuqur mutolaa qilgan, ulardan o‘rgangan. Berdaq tarixni, xalq og‘zaki ijodini mukammal o‘zlashtirib oladi. Uning ijodi 18—19 yoshlarda do‘mbira chertib, she’r aytishdan boshlangan. 25 yoshida u iste’dodli shoir sifatida xalq orasida tanildi. Uning „Bo‘lgan emas“, „Umrim‘‘ va „Sohq“ kabi she’rlarida melmatkash xalqning og‘ir hayoti o‘z aksini topib, Xiva xonlari, amaldorlari zulmiga qarslii xalq noroziligi ifodalangan. Xususan, „Soliq“ she’rida bunday deb nola qiladi:


,JUndiradi och xaiqdan,
Yetimlar yig‘iar xo‘rUkdan,
Boy omon qoldi soliqdan,
Tuhmat toiov boidi soliq.
„0‘g‘limga“, „Ahmoq bo‘lma“ kabi
she’rlari orqali esa yoshlarni Vatanni se-
vishga, ma’rifat cho‘qqilarini egallashga
chaqiradi.
Berdaq xalq hayotini, uning ezgu
orzu-istaklarini yaxshi bilgan shoir edi.
Shuning uchun ham uning she’rlarida
xalqparvarlik ruhi kuchli edi. Xususan,





Berdaq.


8 — O'zbekiston tarixi, 8-sinf


113




shoir o‘zining ,,Xalq uchun“ degan she’rida yoshlami meh- natkash xalq uchun jonini ayamaslikka chaqiradi:
Bo‘ri hech vaqt o‘z dardini bildirmas,
Yaxshi odam dushmanini kuldirmas,
Qo‘ldan kelsa unga davron surdirmas,
Er yigitning joni qurbon xalq uchun.
Berdaq tarixiy mavzularda ham qalam tebratgan. Uning „Omongeldi“, „Oydo‘stbiy“, „Emazarbiy“ kabi asarlarida xonlar zulmiga qarshi kurashgan xalq qahramonlari faxr bilan kuylanadi. „Avlodlar“ asari tarixiy voqealar solnomasi bo‘lib, unda xalqlaming kelib chiqishi, qoraqalpoq xalqining boshqa turkiy xalqlar bilan aloqasi, ulaming hayotidagi umumiylik kabi jihatlar bayon etilgan.
Xiva xonligi zulmiga qarshi ko‘tarilgan isyon „Emazarbiy“ dostonida ham aks ettirilgan.
1998-yilda mamlakatimizda Berdaq tavalludining 170 yilligi keng nishonlandi. Toshkent shahridagi xiyobonlaming biriga Berdaq nomi berildi va byusti o‘matildi. Shoir tug‘ilgan joy — Bo‘zatovda ham Berdaq byusti o‘matildi, Nukus shahrida Berdaqqa haykal qo‘yildi.


Yakunlami chiqaramiz

• 
  XVIII asrda qoraqalpoqlarning yozma adabiyoti shakl- langan.
  
• 
  1998-yilda Berdaq tavalludining 170 yilligi, 1999-yilda esa Ajiniyoz tavalludining 175 yilligi nishonlandi. Nukus shahrida ulaming haykallari o‘rnatildi.
  

1.
2.


3.


Qoraqalpoq xalqining yozma adabiyoti qachon shakllandi? Nega
bu adabiyotning asosini she'r va dostonchilik tashkil etgan?
Jiyen Jirov, Kunxo‘ja va Ajimyozlarning qanday asarlarini bihb
oldingiz va ularmng mazmuniga msbatan o‘z munosabatingizni
bildiring.
Berdaq asarlarida qanday g‘oyalar ilgari surilgan?


114

6.