Sohil bo’ylab chopayotgan olapar

Sohil bo’ylab chopayotgan olapar
Chingiz Aytmatov ijodining o’ziga xos jihatlaridan biri shundaki, adib o’zining har bitta asarida mif , afsona va rivoyatlardan detall sifatda unumli foydalana oladi. Adibning qaysi bir asari haqida gapirmaylik , undagi biror-bir afsona va rivoyatni eslamaslikning iloji yoq. “Sohil bo’ylab chopayotgan Olapar “ asarida ham u o’zining mana shu uslubiga sodiq qolgan tarzda afsonani , yanayam aniqrog’I –Oxota dengizida bo’yida yashovchi kam sonli Nivix xalqi og’zaki ijodida yashab kelayotgan tyulen ovlovchilar bilan bog’liq kichik bir afsonani asos qilib oladi. Asar shuning uchun ham nivix xalqi yozuvchisi Vladimir Sangiga bag’ishlangan edi.
Ammo “Sohil bo’ylab chopayotgan Olapar” Aytmatovning bo’lak asarlarini shu tarafi bilan farqlanadiki, adib o’zining boshqa asarlarida rivoyatlardan fabula- asarning faqat ma’lum bir qismi sifatida foydalansa, mazkur qissasini esa to’laligicha afsonaning ustiga qurgan.
Asar O’rxon bobo , Milxun , Emrayin hamda o’spirin yoshiga yaqinlashayotgan Kiriskning tyulen ovlash dengizga chiqish bilan boshlanadi. Emrayin Kiriskning otasi, Milxun esa amakisi, O’rxon bobo-ovchilar jamoasining boshlig’i hisoblanib , qarindoshlik jihatdan ularga begona.
Bu yerda voqealar aynan dengizda ro’y berishi , ya’ni odamzodning dengiz va osmon orasidagi hayot uchun kurashi tasvirlanishi shubxasiz ramziy , albatta. Holbuki, qissaning asosiy g’oyasi ham , insoniyatni yo’qlik qariga ga’rq bo’lishdan asrab qolishi, hamda buning uchun inson qanday usulda kurash kerakligini tushuntirishdan iborat edi.
Muallif ko’p o’rinlarda O’rxon boboning xayolat olamiga , ichki kechinmalariga murojaat etadi. Asar boshrog’ida uning o’ziga kema yasagan daraxt bilan gaplashgani keltirib o’tilsa , o’rtarog’ida Luvr o’rdak haqida , undan sal keyin Suv parisi bilan bog’liq ilohiy hayollari haqida aytiladi. Uning bunday ilohiy hayollari esa , o’z-o’zidan bizning yodimizga kema yasab, dunyoni halokatdan asrab qolishiga uringan nuh payg’ambar rivoyatini eslatib o’tadi.
Aslida O’rxon boboni har qanday timsolning o’rniga qo’yib fikr yuritmoq mumkin. Diniy jihatdan olib qaramoqchi bo’lsak , O’rxon bobo xoh Muhammad alayhissalom deng, xoh Iso alayhissalom deng va yoki Nuh alayhissalom , ushbu har bitta timsolga u g’oyaviyligi bilan baribir mushtarak . Kema bo’ron halokatiga uchrab , yo’lovchlar jonini asrash uchun qolgan ozgina suvdan hamma ichganida O’rxon bobo ichmay o’zining ulushini Kiriskka qoldiradi. U bu yerda faqat suvdan ichmaganida emas , balki o’z jasorati bilan insonning kelajak avlod oldidagi burchini esga olib , Milxun hamda Emrayinlarning ham tasavvurlarini butkul ijobiy tomonga o’zgartirib yuboryapti. O’shanda O’rxon bobo o’z rizqidan kechib Kiriskka ilinmasdan , hech bo’laganida og’iz ho’llaganda edi, Milxun bilan Emrayin ham bu ishni qilmagan va oqibatda insoniyatning avlodlari oldidagi mangu burchini bajarmasdan qolgan bo’lardi. Mana shu sifatlari bilan O’rxon bobo obrazi insoniyatni o’zgartiradigan , bashariyat uchun o’zini javobgar his qiladigan va oxir –oqibat dunyoni halokat asrab qolishi mumkin bo’lgan o’ta buyuk inson timsolidir . Lekin mn yuqorida bu obrazni istalgan timsolning o’rniga qo’yib tahlil qilmoq mmkinligini e’tirf etamiz. Bu so’zimning isboti o’laroq , mobodo O’rxon boboni odam deb hisoblamasdan , o’z farzandlari uchun mudom o’zini qurbon qilib kelayotgan Ona Tabiat , Borlig’ ramzi deb hisoblasak ham , asar g’oyasiga oid haqiqatlar o’zgarmasdan qoladi.