O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
 

---

212 
 
 
9-bob. TIJORAT BANKLARIDA ASOSIY VOSITALAR VA 
KAM BAHOLI, TEZ ESKIRUVCHI BUYUMLARNING AUDITI 
 
9.1.  Bankning  asosiy  vositalari  auditini  tashkil  qilish  va 
rejalashtirish 
9.2. Nomoddiy aktivlar auditi ahamiyati 
9.3. Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlarning auditi 
 
9.1. Bankning asosiy vositalari auditini tashkil qilish va 
rejalashtirish 
 
Asosiy vositalar auditini tashkil qilish, rejalashtirish, audit dasturi 
va  axborot  manbalari  hamda  auditorlik  faoliyatini  rivojlanishi 
O‘zbekiston  Respublikasida 
hozirda  jadal  kechmoqda.  Auditning 
boshqa  obyektlarida  b
o‘
lgani  kabi  asosiy  vositalarni  audit  qilishning 
ham  bugungi  kunda  tobora  dolzarbligi  ortib  bormoqda.  Xoh  majburiy 
auditorlik  tekshiruvi  b
o‘
lsin,  xoh  tashabbuskorlik  tarzidagi  auditorlik 
tekshiruvi b
o‘
lsin asosiy vositalarni tekshirish auditorlik tekshiruvining 
diqqat markazida turadi.  
Asosiy  vositalar  auditini  tashkil  etishda  asosan  tashqi  audit 
tomonidan 
o‘
tkaziladigan auditorlik tekshiruvlari k
o‘
zda tutiladi. Tashqi 
auditni 
o‘
tkazishda,  avvalambor,  auditorlarning  malakasi  yuqori 
b
o‘
lishligi talab etiladi.  
Asosiy  vositalarni  audit  qilishni  tashkil  qilish  quyidagi  ketma-
ketlik asosida amalga oshirilsa, maqsadga muvofiq b
o‘
ladi:  

 
asosiy vositalarning kirimini tekshirish;  

 
 asosiy vositalarni hujjatlashtirishni tekshirish;  

 
 asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblanishini tekshirish;  

 
 asosiy  vositalar  b
o‘
yicha  jadallashtirilgan  amortizatsiyaning 
q
o‘
llanilishini tekshirish;  

 
 
asosiy  vositalarni  ta’mirlashni  va  smetalarning  haqiqiyligi 
hamda t
o‘g‘
riligini tekshirish;  

 
 asosiy  vositalarning  chiqim  qilinishi  maqsadga  muvofiq 
ekanligini tekshirish;  

---

213 
 

 
 asosiy  vositalarning  ijarasini,  ijara  to
‘
lovlarining  kelib 
tushishini tekshirish;  

 
 asosiy  vositalarning  sotilishi  va  boshqacha  chiqib  ketishi 
b
o‘
yicha moliyaviy natijalarning t
o‘g‘
ri aniqlanganligini tekshirish;  

 
Tijorat  banklarida  inventarizatsiya 
o‘
tkazish  tartibini  hamda 
inventarizatsiya natijalarini tekshirish.  
Asosiy vositalarni audit qilishdan oldin audit dasturi tuziladi. Audit 
dasturi auditning umumiy rejasini rivojlantiradi va audit rejasini amalda 
r
o‘
yobga  chiqarish  uchun  zarur  b
o‘
lgan  auditorlik  faoliyatiga  doir 
qoidalar mazmunining batafsil r
o‘
yxatini 
o‘
z ichiga oladi. Auditor audit 
dasturini  hujjatli  rasmiylashtirishi,  har  bir  bajariladigan  auditorlik 
qoidasini raqam yoki kod bilan belgilashi kerak, shunday tartibda auditor 
ish  jarayonida 
o‘
zining  ish  hujjatlarida  mijozlarga  havola  qilish 
imkoniyatiga ega b
o‘
ladi.  
Mazmuniga  k
o‘
ra  auditorlik  taomillari 
o‘
z  ichiga  buxgalteriya 
hisobida  hisobvaraqlar  b
o‘
yicha  aylanmalar  va  qoldiqning  t
o‘g‘
ri  aks 
ettirilganligini  batafsil  tekshirishni  oladi.  Auditorlik  taomillari  dasturi 
bank  shunday  aniq  batafsil  tekshirishlar  uchun  auditor  harakatlari 
r
o‘
yxatidan  iborat  b
o‘
ladi.  Taomillarga  k
o‘
ra  auditor  buxgalteriya 
hisobining  ayni  qanday  b
o‘
limlarini  tekshirishini  belgilashi  va 
buxgalteriya hisobining har bir b
o‘
limi b
o‘
yicha audit dasturini tuzishi 
kerak b
o‘
ladi.  
Auditni 
o‘
tkazish  shartlari  va  auditorlik  taomillari  natijalarining 
o‘
zgarishiga bo
g‘
liq holda audit dasturi qayta k
o‘
rib chiqilishi mumkin. 
O‘
zgarishlarning  sabablari  va  natijalari  hujjatlashtirilishi  kerak. 
Auditorlik  dasturining  har  bir  b
o‘
limi  b
o‘
yicha  auditorning  ish 
hujjatlarida  rasman  aks  ettirilgan  xulosalari  auditorlik  hisoboti  (tijorat 
bank rahbariyatiga yozma axborot) va auditorlik xulosasini tuzish uchun 
asos  materiali,  shuningdek,  tijorat  bankining  moliyaviy  hisoboti 
t
o‘g‘
risida  auditorning  xolis  fikrini  shakllantirish  asos  b
o‘
lib 
hisoblanadi.  
Yuqoridagilardan  kelib  chiqqan  holda,  asosiy  vositalar  auditini 
o‘
tkazayotganda  auditorlar  auditorlik  tekshiruvini 
o‘
tkazishning  shu 
tartibdagi dasturini tuzishi lozim, deb 
o‘
ylaymiz. Agarda bu tartib milliy 

---

214 
 
auditorlik  tashkilotlarida  keng  q
o‘
llanilsa,  auditorlik  tekshiruvini 
o‘
tkazishning kam xarajatli, kam vaqt sarflaydigan, shu bilan birga ilmiy 
asoslangan  aniq  rejasini  tuzishga  imkon  yaratilishiga  zamin 
tayyorlanadi.