a)
tadbirkorlik faoliyati subyektlari tomonidan quyidagi
hujjatlar:
belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish t
o‘g‘
risida ariza;
belgilangan shaklga muvofiq imzolar namunalari va muhr izi
q
o‘
yilgan ikki dona varaqcha;
pul-hisob-kitob hujjatlarini imzolash vakolatiga ega shaxsning
shaxsini tasdiqlovchi hujjati.
b)
tadbirkorlik faoliyati subyekti b
o‘
lmagan rezident yuridik
shaxslar, jumladan byudjetdan mabla
g‘
oluvchilar tomonidan quyidagi
hujjatlar:
belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish t
o‘g‘
risida ariza;
belgilangan shaklga muvofiq imzolar namunalari va muhr izi
q
o‘
yilgan ikki dona varaqcha;
pul-hisob-kitob hujjatlarini imzolash vakolatiga ega shaxsning
shaxsini tasdiqlovchi hujjati;
Ta’sis
hujjatlari (
ta’sis
shartnomasi, ustav).
davlat soliq xizmati organlarida hisobga q
o‘
yilganligini
tasdiqlovchi hujjat (
ma’lumotnoma
).
d)
norezidentlar (jismoniy shaxslar bundan mustasno) tomonidan
quyidagi hujjatlar:
belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish t
o‘g‘
risida ariza;
203
belgilangan shaklga muvofiq imzolar namunalari va muhr izi
q
o‘
yilgan ikki dona varaqcha;
davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliq t
o‘
lovchining
identifikatsiya raqami berilganligi t
o‘g‘
risidagi guvohnomaning nusxasi.
g)
rezident va norezident jismoniy shaxslar tomonidan quyidagi
hujjatlar:
belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish t
o‘g‘
risida ariza;
jismoniy shaxsning shaxsini tasdiqlovchi hujjatidan nusxa.
Bunda, jismoniy shaxslar tomonidan q
o‘
shimcha ravishda shaxsni
tasdiqlovchi hujjat shaxsan taqdim qilinadi va bank tomonidan ushbu
hujjatlardan nusxa olinadi.
Auditning keyingi bosqichida auditorlar hujjatlarning t
o‘
liq
t
o‘
plami taqdim etilgandan keyin hisob-kitoblarni ochish-qilmasligini
aniqlashi kerak.
Valyuta hisob raqamlari egalariga
o‘
z arizasida hisob egasi
tomonidan k
o‘
rsatilgan bir yoki bir nechta chet el valyutasida ochiladi,
bir shaxsiy hisob. Agar bank hisobvaraqchisining
o‘
z arizasida
k
o‘
rsatilmagan xorijiy valyutada mabla
g‘
oladigan b
o‘
lsa, bank hisob
egasining iltimosiga k
o‘
ra pul mabla
g‘
larini
o‘
z hisobining valyutasiga
oldindan ayirboshlash bilan yoki ushbu valyutada hisob ochadi.
2. Mijozlarning amaldagi valyuta hisobvaraqlarini hisobga olishda
valyuta mabla
g‘
larini naqd pulda ham, naqd pulsiz shaklda olish va
qaytarishning qonuniyligini tekshirish kerak. Shuni esda tutish kerakki,
mabla
g‘
lar xorijiy valyutadagi mijozlar hisobiga tushadi:
a) tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) t
o‘
lash uchun
O‘
zbekiston
Respublikasidan tashqarida b
o‘
lmagan norezidentlar tomonidan
r
o‘
yxatga olingan;
b) hisob egasi tomonidan
O‘
zbekiston Respublikasi valyuta
bozorida sotib olingan;
d) erkin almashtiriladigan valyutani norezident tomonidan tuzilgan
shartnomalarga va korxonalar bilan tuzilgan shartnomalarga muvofiq
tovar va xizmatlarni eksport qilish uchun vakolatli bankning kassasiga
t
o‘
lash;
204
e)
O‘
zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan ruxsat
etilgan hollarda tovarlar va xizmatlar uchun t
o‘
lovlarda olingan naqd
chet el valyutasi;
f) har ikkala rezident va norezidentlardan olingan chet el
valyutasidagi foizlar va dividendlar;
g)
O‘
zbekiston Respublikasi Markaziy bankining me
’
yoriy
hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa tushumlar.
Chet el valyutasini naqd pul mabla
g‘
larini mijozlarning joriy
valyuta hisobvara
g‘
iga kreditlash, ilgari olingan korxona tomonidan pul
mabla
g‘
lari q
o‘
llanilmagan balansining qismida, ushbu valyuta avvalgi
valyuta hisobvara
g‘
idan chiqarilgan b
o‘
lsa, y
o‘
l xarajatlarini t
o‘
lash
uchun qabul qilinadi. Mijozlarning joriy hisob raqamlariga naqd
b
o‘
lmagan valyuta tushumlarini tekshirish umumiy qoida asosida
amalga oshiriladi:
majburiy sotilishdan keyin qolgan valyuta tushumlarining bir
qismi b
o‘
lishi mumkin va majburiy sotilishga y
o‘
l q
o‘
yilmaydi.
Ularning barchasi mijozlarning tranzit hisobvaraqlaridan ularning joriy
hisoblariga
o‘
tkazilishi kerak;
mijozlarning joriy hisobvaraqlaridan valyuta mabla
g‘
larini
hisobdan chiqarish operatsiyalarini tekshirish tartibiga alohida e
’
tibor
qaratish lozim.
Chet el valyutasidagi mavjud hisob-kitoblar b
o‘
yicha hisob
raqamlari egasining buyurtmasiga k
o‘
ra belgilanishi mumkin:
a)
o‘
z faoliyatining maqsadlari va vazifalariga (hisobga olish-
import operatsiyalarini bevosita amalga oshirish huquqiga ega b
o‘
lgan
va
O‘
zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi
tomonidan r
o‘
yxatga olingan hisobga oluvchilar uchun) hisobdorning
eksport-import operatsiyalari b
o‘
yicha belgilangan tartibda chet elga
o‘
tkazilishi;
b) bank komissiyasi va pochta-telegraf xarajatlarini t
o‘
lash uchun,
joriy qoidalarga (shu jumladan viza hujjatlarini qayta ishlash uchun naqd
pulga), shuningdek
‚
O‘
zbekiston Respublikasi valyuta bozorida sotishga
xarajatlarni t
o‘
lash uchun foydalaniladi;
205
d) respublika hududida t
o‘
langan yoki r
o‘
yxatga olingan s
o‘
mda;
e) foizlar, dividendlar va
O‘
zbekiston Respublikasi Markaziy
bankining k
o‘
rsatmalari va k
o‘
rsatmalarida nazarda tutilgan boshqa
maqsadlar uchun foydalaniladi.
Vakolatli bankda joriy hisobvaraq mavjud b
o‘
lgan bankda mavjud
b
o‘
lgan valyuta hisobvara
g‘
i ochilgan taqdirda, korxonaning tashkil
etilishi yoki qayta tashkil etilishi t
o‘g‘
risidagi nizomning nusxasi va
hujjat taqdim etilmaydi hamda imzo kartasi tekshiruvsiz taqdim etiladi
va mavjud b
o‘
lganlarga nisbatan qabul qilinadi. Bankning mazkur
muassasasida
tasdiqlangan
nusxalari.
Xorijiy
investitsiyalar
ishtirokidagi korxonalar davlat r
o‘
yxatidan
o‘
tkazilgunga qadar ta
’
sis
shartnomasi va namunali imzo q
o‘
yilgan kartochka asosida vaqtinchalik
t
o‘
plangan vaqtinchalik valyuta hisobvaraqlariga berilishi mumkin.
Ushbu hisoblarni ta
’
sis hujjatlarida belgilangan ustav fondining 30 foiz
miqdorida chet el valyutasida mabla
g‘
lar hisobiga
o‘
tkazish mumkin.
Xaridorlar nomidan chet el valyutasini sotib olish va sotish
operatsiyalarini tekshirishda quyidagi tekshiruvlar amalga oshiriladi:
1. Umumiy qoidalarga muvofiqligini tekshirish;
2. Mijozning nomidan chet el valyutasini sotib olish b
o‘
yicha
buxgalteriya operatsiyalarida aks ettirishning t
o‘g‘
riligini tekshirish;
3. Mijozning nomidan chet el valyutasini sotish operatsiyalarini
hisobga olishning t
o‘g‘
riligini tekshirish.
Umumiy qoidalarga rioya qilishni tekshirish mijozning nomidan
chet el valyutasini sotib olish va sotish operatsiyalarini amalga oshirish
va ularni hisobga olish tartibini belgilovchi intranzit y
o‘
riqnomalarini
o‘
rganish
bilan
boshlanadi.
Bunday
operatsiyalarni
amalga
oshirayotganda (tijorat bank bank nomidan, lekin mijozning hisobidan)
mijoz va uning tarafdorlari
o‘
rtasida odatdagidek valyuta almashinuvi
vazifasini bajaradi. Mijozlar operatsiyalarini hisob-kitob qilish usuliga
k
o‘
ra, bankning valyuta (mijoz) operatsiyalarini xorijiy valyutada aks
ettirishga m
o‘
ljallangan 17101 va 17105-sonli
“
Valyutalarni va valyuta
pozitsiyalarini sotib olish va sotish uchun hisob-kitoblar
ˮ
ni q
o‘
llashingiz
kerak. Ushbu operatsiyalar vositachi ekanligi sababli buxgalteriya hisobi
bankning valyuta lavozimiga ta
’
sir k
o‘
rsatmasligi kerak. 17101 va
206
17105-sonli mijozlar operatsiyalarini amalga oshirishda hisob-
kitoblarning balanslari tiklanishi kerak. Bu ushbu operatsiyalarni
hisobga olish usuli uchun asosiy talab.
Bank tomonidan xorijiy valyutada operatsiyalarni mijozlar
nomidan
tekshirish
va
sotib
olish
uchun
foydalanadigan
metodologiyaning amaldagi narx b
o‘
yicha hisoblangan valyuta summasi
bilan rasmiy kurs b
o‘
yicha hisoblangan (sotilgan) xorijiy valyutaning
ekvivalenti
o‘
rtasidagi farqni hisobga olish kerak bankning daromadlari
/ xarajatlari b
o‘
yicha emas, balki
“
mijoz
ˮ
b
o‘
yicha amalga oshirilgan.
Bunday operatsiya uchun bankning daromadi mijozdan ushlab qolingan
komissiya b
o‘
lib, foyda ushbu daromadning miqdorini bankning valyuta
ayirboshlash t
o‘
lovini t
o‘
lash b
o‘
yicha xarajatlaridan (agar valyuta sotib
olingan yoki almashinuv orqali sotib olingan b
o‘
lsa) oshishi hisoblanadi.
Shu bilan birga, bunday operatsiyalarni amalga oshirishda bankdan
almashinuv b
o‘
yicha olingan komissiya mijoz tomonidan bankdan
olinadigan komissiya miqdorini kamaytirishda hisobga olinmaydi.
Chet el valyuta mabla
g‘
larini blokirovka qilish muddatini mijozlar
hisobvara
g‘
ining tranzit valyuta blokidan majburiy sotuvga
o‘
tkazish
muddatlariga rioya qilish monitoringidan boshlanadi. Buni amalga
oshirish uchun, mijozlar tranzit hisoblari va ularning shaxsiy hisoblari
b
o‘
yicha bayonotlarni k
o‘
rib chiqishadi.
Banklarning ichki valyuta bozorida xorijiy valyutani sotib olishni
majburiy sotishning barcha turlari b
o‘
yicha hisobga olish auditi
davomida auditorlar banklarning buxgalteriya hisobi uchun quyidagi
tartibga rioya qilinishini tekshirishlari kerak. Quyidagi operatsiyalarning
tartibini tekshirishingiz kerak.
Yuridik shaxslardan valyutani sotib olish Markaziy bankning kursi
b
o‘
yicha, avvalgi haftada, bank operatsiyalarini amalga oshiradigan
kunida boj t
o‘
lovisiz
o‘
tkaziladigan banklararo savdo sessiyalarida
belgilangan stavkalarning
o‘
rtacha qiymatiga qarab belgilanadi. T
o‘
lov
buyurtmasi mijozning chet el valyutasida pul mabla
g‘
larini sotib olish
miqdorini k
o‘
rsatishi shart.
Mijozlarning nomidan chet el valyutasini sotishning hisobga
olishdagi hisobning t
o‘g‘
riligini tekshirish tartibi bank mijozlaridan
207
olingan chet el valyutasini sotish b
o‘
yicha k
o‘
rsatmalarni
o‘
rganishdan
boshlanadi. Shuningdek, belgilangan muddat davomida (7 kun) pul
mabla
g‘
lari mijozning PTS-dan hisobga olinmagan hollarda, bank
muddati tugagandan keyingi ish kunidan kechikmay, mijozga sotilishi
kerak b
o‘
lgan chet el valyutasini depozit q
o‘
ymasligi kerak. Ushbu
maqsadlar uchun 22614
“
Valyuta birjasida valyuta bozorida hisoblangan
mijozlar hisobvaraqlari
ˮ
passiv balansi hisobvara
g‘
ida chet el valyutasi
kodi asosida saqlanadigan, 22600
“
Boshqa mijozlar depoziti
ˮ
deb
nomlangan shaxsiy hisob-kitoblar b
o‘
yicha tahliliy hisobotlarni
o‘
rganamiz.
Keyingi bosqichda birjada sotilgan valyutaga tegishli mabla
g‘
larni
hisobga olishda aks ettirishning t
o‘g‘
riligi tekshiriladi. Buning uchun
ATMdagi vakolatli bankning korrespondentlik hisobvara
g‘
idan,
aksiyadorlik sertifikatlari, sessiya bitimlari r
o‘
yxatidan va bitimni
tasvirlaydigan boshqa hujjatlarni
o‘
rganamiz. Chet el valyutasini
sotishdan tushgan mabla
g‘
lar va bank hisobvara
g‘
iga tushgan
mabla
g‘
lar 16101 hisob raqamidagi debetda aks ettiriladi va 29896
passiv balans hisobida ochilgan
“
Boshqa majburiyatlar
ˮ
konsepsiyasida
1000, savdoga q
o‘
yilgan valyuta uchun tegishli summalar aks ettirilgan.
Yakuniy bosqichda olingan summalarni mijozlarning depozit
(joriy) hisobvaraqlariga kreditlashning
o‘
z vaqtida va aniqligi
tekshiriladi. Shu bilan birga, kredit aylanmasi mijozlarning (joriy) hisob-
kitoblariga nisbatan tekshiriladi. Banklar tomonidan valyuta
mabla
g‘
larini qaytarish b
o‘
yicha operatsiyalarni hisobga olishni
auditorlik qilish jarayonida auditorlar banklar tomonidan buxgalteriya
yozuvlarini kiritish uchun quyidagi tartibga rioya qilinishini
tekshirishlari kerak. Quyidagi operatsiyalarning tartibini tekshirishingiz
kerak:
1. Ayirboshlash operatsiyalarini boshqarish paytida qanday
vazifalar belgilanadi?
2. Valyuta hisobini qayta baholash operatsiyalarini tekshirish
qanday amalga oshiriladi?
3. Ochiq valyuta pozitsiyasini belgilang.
4. Bankning konversion operatsiyalarini tekshirish qanday amalga
oshiriladi?
208
5. Auditorlar mijozlarning valyuta hisobvaraqlari ochilishini
qanday tekshirishadi?
6. Xaridorlar nomidan xorijiy valyutani sotib olish va sotish
operatsiyalari b
o‘
yicha tekshirish qanday amalga oshiriladi?
Do'stlaringiz bilan baham: |