O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Choriev  G.O.  Maxtumquli  dunyoqarashi.  М .,  1973;  Maxtumquli  —  Firog‘iy 

adabiy  merosi.  U ch  kitob.  Toshkent,  1973.

2  Maxtumquli  she’riyatidan.  Toshkent,  1976.  74,  79,  97,  98,  108,  112,  119, 

128-betlar.

3  O lsha  asar,  84,  87,  88,  90-betlar.

4  Iskandarov  B.  O'rta  Osiyoda  falsafiy  va  ijtimoiy-siyosiy  fikming  shakllanishi  va 

rivojlanishi  tarixidan  lavhalar.  Toshkent,  1993,  81—86-betlar.

285

---

XIX  asrning  birinchi  yarmida  barkamol  inson  haqidagi  fikr- 

mulohazalami,  andijonlik  shoira  Nodira  (1792—1842-y.),  maig‘ilonlik 

shoira,  muallima  Jahon  otin  Uvaysiy  (1779—1845-y.),  o'ratepalik 

maktabdor  shoira  Dilshod  Bamo  (1800—1905-y.)  va  uning  sho- 

girdi  Anbar  otinlar  (1870—1915-y.)  ijodida  ko'rish  mumkin1.

XIX  asrning  birinchi  yarmida  vatandosh  shoiralar  ijodini 

e’tibor  berib  o‘rgansak,  ularning  asarlaridagi  eng  asosiy  mavzu

—  inson  taqdiri,  uning  kelajagi,  turli  millatga,  elatga  mansub 

kishilarning  tengligi,  erkinligi,  birodarligi  haqida  qayg‘urish 

ekanligiga  guvoh  bo‘lamiz.  Insonning  jismoniy  kamoloti,  ruhiy- 

ma’naviy  yetukligini  ta’minlashda  bilimning,  ilmning,  aql-zako- 

vatning  ahamiyati  beqiyos  ekanligini  tushuntirib  berishga  hara­

kat  qilganliklariga  ishonch  hosil  qilamiz.  Jamiyatda ayolning  rolini 

oshirish,  ayollar  bilan  erkaklarning  haq-huquqlarini  tenglash- 

tirish  yo'llarini  izlaganliklarini  darrov  ilg‘ab  olamiz.  Shoiralar- 

ning  ta’kidlashlaricha,  inson  jamiyatda  mavjud  bo'lgan  har  qan­

day  muammolarni  bartaraf  etishga,  hatto  o‘zini  o‘zi  o'zgartirishga 

qodir  bo'lgan  qudratdir.

Tasaw uf  falsafasi  bilan  yaxshi  tanish  bo‘lgan  Nodira,  Uvay­

siy,  Dilshod  va  Anbar  otin  kabi  shoiralar,  muallimalar  o ‘z 

asarlarida  insonni  har  tomonlama  e’zozladilar.  Uni  tabiat  yarat- 

gan  noz-u  ne’matlardan  bahramand  bo'lishga  chaqirdilar.  In­

sondagi  do‘stlik,  vafo,  sadoqat,  halollikni  kuyladilar.  Barkamol 

insonning  m a’naviy-axloqiy  qiyofasini  xayolan  yaratishga  urindi- 

lar.  Ularning  fikriga  muvofiq,  inson  ma’naviy-axloqiy  qiyofasini 

ifodalovchi  eng  muhim  fazilat  —  sof  muhabbatdir.  Shuning  uchun 

zohidlardan,  qalandarlardan  farqli  o‘laroq,  haqiqiy  vafodor, 

muhabbatga  sadoqatli  kishi  xislatlarini  aniqlab  berishga  urinib 

ko‘rdilar.  Mehrsiz,  vafosiz,  toshbag'ir,  muhabbatni  qadrlamay- 

digan  kishilardan  nafratlandilar.

Ular  muhabbatni  keng  ijtimoiy  ma’noga  ega  bo'lgan,  inson­

ning  insoniyligi,  ma’rifatli  ekanligini  ko'rsatadigan  mezon,  deb 

tushundilar.  Chinakam  insoniy  muhabbatni  ayrim  zohidlar,  qa- 

landarlardek  dinga  qarshi  qo‘ymadilar,  aksincha,  muhabbat  ziynati 

bo‘lgan  vafo,  sadoqatni,  inson  ichki  dunyosida  sodir  bo'layotgan 

o‘zgarishlami  har  tomonlama  chuqur  tahlil  qilib,  turli  badiiy 

bo‘yoqlar  yordamida  tasvirladilar.  Chinakam  vafodor,  sadoqatli,