O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

inson  qadr-qimmatini  ulug'lagan.  1793-yilda  vafot  etgan.

284

---

Maxtumquli  o‘zining  she’rlarida  insonni  hamma  narsadan, 

olamdagi  barcha  mavjudot  va  maxluqotdan  ustun  qo‘ydi‘.  Sharq- 

ning  buyuk  mutafakkirlari  Rudakiy,  Sa’diy,  Nizomiy,  Fuzuliy, 

Jomiy,  Navoiy  an’analarini  davom  ettirib,  insonni  ulug‘ladi. 

Tabiatda  mavjud  bo‘lgan  barcha  boyliklar  insonga  xizmat  qilishi 

zarur,  inson  chinakam  farovonlikka  u  dunyoda  emas,  bu  dunyoda 

erishmog‘i  darkor,  degan  g‘oyani  ilgari  surdi.  Uning  fikricha, 

bu  dunyoda  adolat,  insof  hukmronlik  qilmog‘i  darkor.  Kishilar 

faoliyati  ijtimoiy  adolat  norm alari,  prinsiplari  tarozisida 

o‘lchanishi,  baholanishini  orzu  qildi.  Fuqarolar  faoliyatini  ba- 

holashda  adolatsizlik  qilgan,  faqat  o ‘z  manfaatini 

o ‘y l a g a n  

o'zboshimcha  beklar,  to ‘ralar,  oqsoqollarni  qattiq  tanqid  qildi. 

Jafokash  xalq  manfaatiga  befarq  qaragan  ijtimoiy-iqtisodiy  tu- 

zumga  nisbatan  norozilik  bildirdi.  Zolim  beklar,  noinsof  boylar, 

bosqinchi  xonlar  qilmishlarini  g‘azab  bilan  fosh  etdi2.

Maxtumquli  turli  urug‘larga  bo‘linib  yashayotgan  turkman 

xalqini  birlashtirishga  urinib  ko‘rdi.  Bunday  olijanob  maqsadga 

erishmoqning  yagona  yo‘Ii  har  bir  qabila  ichidagi  ahillik,  bir- 

biriga  ishonchni  barqaror  etishdir,  deb  tushundi.  Arzimagan  kichik 

xusumat  uchun  bir  qabila  ikkinchi  qabiladan  o‘ch  olishi,  qirpi- 

choq  bo‘lib  talashishini  qoraladi.  Bunday  qabohatni  nodonlik, 

ko'rlik  belgisi,  deb  baholadi.  Uning  tarqoq  turkman  qabilalarini 

yagona  davlatga  birlashtirish  orzusi  o‘z  zamonasi  uchun  niho- 

yatda  katta  ahamiyatga  ega  edi3.

Maxtumquli  jamiyat  kelajagi  xotin-qizlar  bilan  bog'liq  deb 

o‘ylardi.  Shuning  uchun  ham,  xotin-qizlar  ozodligi,  erkinligi 

haqida  ko‘p  bosh  qotirar  edi.  Xotin-qizlarning  kamsitilishi, 

xo‘rlanishini,  ular  haq-huquqlarining  poymol  qilinayotganligini 

ko‘rib  qattiq  aziyat  chekardi.  Munis  va  muhtarama  ayolni  himoya 

qilishga  urinar  edi.  U  xotin-qizlami  erkaklarning  doimiy  ham- 

rohi,  hamfikri,  ular  kuchiga  kuch,  quwatiga  quwat  qo‘shadigan, 

hayotiga  bezak  beradigan  jonkuyar  yaqin  kishisi,  deb  bilardi. 

Ayollardagi  odob-u  ikromni,  soddalik  va  muloyimlikni,  kam- 

tarin  va  olijanoblikni  sharaflardi4.