O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  M o ‘minov  I.M.  Tanlangan  asarlar.  1  tom.  Toshkent,  1963,  116— 117-betlar.

283

---

Mirza  Bedil  o ‘z  asarlarida  zamondoshlari  faoliyatini  kuzatib, 

ba’zi  birovlar  inson  degan  ulug‘  nomga  dog‘  tushirayotganligi, 

amal,  mansab,  boylik,  manmanlikning  quli  bo‘lib  qolayotgan- 

ligini  kuyinib  tasvirlaydi.  Qqibatda,  insonning  buyukligi  uning 

boyligi  va  amali  bilan  belgilanadigan  bo‘ldi.  Inson  o‘zligini 

yo‘qotishi  tufayli  vujudga  kelgan  bunday  fojia  mutafakkirni  taaj- 

jubga  soldi.  Insonni  asliga  —  buyukligiga  qaytarmoqchi  bo‘ldi.

«Irfon»  dostonida  ta’kidlaganidek,  inson  insoniyligini  ifo­

dalovchi,  uni  buyuklikka  ko‘taruvchi  barcha  fazilatlar,  xislatlar 

insonning  o ‘zida  mavjud.  Hatto  jannatni  ham,  do‘zaxni  ham 

boshqa  joydan  emas,  insonning  o‘zidan  izlash  lozim.  Inson 

qanchalik  yaxshi  fazilatlar  urug‘ini  eksa,  ular  jannat  mevalari 

belgisidir.  Agar  yomon  ishlami  bajarsa,  yomon  ishlarga  rahnamolik 

qilsa,  unda,  shubhasiz,  do‘zaxga  eshik  ochiladi,  deb  ta ’kidlaydi.

Mirza  Bedil  o‘zining  «Ruboiyot»  asarida,  inson  xulq-atvoridagi 

fazilatlar,  xislatlar,  salbiy  illatlarni  tahlil  qilishdan  muddao, 

unga  yaxshilik  qilishni,  ezgu  ishlar  bilan  shug‘ullanishni  o‘rgatish, 

yomonliklardan  xalos  qilishdir,  deb  uqtiradi.  Inson  ongi  va  faoli­

yati  orasidagi  o‘zaro  aloqadorlikni  o'rganuvchi  insonshunos 

tadqiqotchilarni  ushbu  murakkab  fenomenni  milliy  yoki  diniy 

mansublik  nuqtayi  nazardan  emas,  balki  umuminsoniy  qadriyatlar 

qarichi  bilan  tahlil  qilishga  chaqiradi.  Inson  diniy,  irqiy,  milliy 

mansubligidan  qat’i  nazar,  u  eng  buyuk  hurm at-e’tiborga  molik 

oliy  qadriyat  ekanligini  ta’kidlaydi.

Mirza  Bedil  fikricha,  dunyoning  tinchligi-yu,  obodligi  ham, 

tashvish-u  quvonchlari  ham  insonning  o‘ziga  bog‘liq.  Shunday 

ekan,  inson  o‘zining  buyukligini  namoyon  qilib,  bu  dunyoni 

obod-farovon  qilmog‘i,  do‘stlik,  birodarlik,  hamkorlik  maska- 

niga  aylantirmog'i  lozim.

XVII  asrning  ikkinchi  yarmi  va  XVIII  asr  boshlarida  mu­

sulmon  falsafasida  barkamol  inson  g‘oyalarini  aholi  orasida  targ‘ib 

va  tashviq  qilishda,  mashhur  turkman  shoiri  Maxtumquli  — 

Firog‘iy  fidoyilik  qildi1.