O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 

Anbar  Otin.  Risola  —  falsafai  siyohon.  She’rlar.  Risola.  Toshkent,  1972,  103— 

108-betlar.

288

---

2.  XVII-XVIII  ASRLAR  YEVROPA  FALSAFASIDA 

MA’RIFATPARVARLIK  G‘OYALARINING 

IFODALANISHI

Yevropaning  rivojlangan  mamlakatlarida  XVII  asrda  ishlab 

chiqarish  jarayonida,  xususan,  mehnat  taqsimotida  tub  sifatiy 

o‘zgarishlarning  sodir  bo‘lishi,  ishlab  chiqarish  jarayonini  rat- 

sionallashtirish  talabining  ortib  borishi,  ishlab  chiqarishga  ilm- 

fan  yutuqlarini  tatbiq  etish  ehtiyojini  kuchaytirib  yubordi.  Bun­

day  ehtiyojning  ortib  borishi,  o‘z  navbatida,  diniy  dunyoqa- 

rashning  ta’sirini  kundan-kunga  kamaytira  bordi.  Ushbu  holat 

falsafaning  hayotdagi  mavqeini  ham  o‘zgartirdi.  Agar  o‘rta  asr­

larda  falsafa  dinshunoslik,  Renessans  sharoitida  san’at  va  gumani- 

tar  bilimlar  bilan  hamkorlikda  faoliyat  ko‘rsatgan  boisa,  endi 

u  fan  yutuqlariga  tayana  boshladi.  XVII—XVIII  asrlar  Yevropa 

faylasuflarining  inson  to‘g‘risidagi  qarashlariga,  shubhasiz,  ush­

bu  tendensiya  o‘z  ta’sirini  ko‘rsatdi.  Bunday  kayfiyatni  ilm-fan 

zudlik  bilan  rivojlana  boshlagan  Angliya,  Fransiya,  Germaniya 

faylasuflarining  inson  haqidagi  qarashlarida  ko‘rishimiz  mumkin.

XVII  asr  ingliz  faylasuflaridan  Frensis  Bekon,  Tomas  Gobbs, 

Jon  Lokklar  inson  to ‘g‘risidagi  xristian  dini  qarashlarini  tanqid 

qildilar,  inson  tanasining  tuzilishi,  uning  moddiy-ma’naviy  holati 

haqida  yangicha  fikr-mulohazalami  bayon  etdilar.  Ularning  tushun­

tirishicha,  falsafaning,  ayniqsa,  uning  eng  muhim  tarmog‘i 

bo‘lgan  gnoseologiyaning  asosiy  vazifasi  —  inson  hayotini  yax- 

shilashdan  iborat  bo‘lmog‘i  lozimdir.  Endilikda  insonni  alohida 

shaxs  sifatida  emas,  balki  jamiyat  farovonligi  ifodasi,  jamiyat 

hayotining  ta’rifi  sifatida  ko‘rish  darkorligini  tushuntirdilar.  In­

sonning  tabiat  kuchlari  ustidan  hukmronligini  ta’minlashga  qara- 

tilgan  bilimlarni  yanada  rivojlantirish  lozimligini  qayta-qayta 

ta ’kidladilar.  Bunday  fikr-mulohazalarni  XVII  asrda  ijod  qilgan 

mashhur  ingliz  faylasufi  Frensis  Bekon1  qarashlarida  ko‘rish 

mumkin.