O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

1. S ifat analogiyasi
2. M u n osab at an alogiyasi
1. 
Predmet, 
hodisalarning 
sifat 
(xususiyat)laridagi 
o’xshashlik 
sifat 
analogiyasini hosil qiladi. Masalan: Janubiy Afrika yassitog’ligining geologik 
strukturasi Yoqutiston tog’lam ikiga o ’xshash. Janubiy Afrikadan ko’pdan-ko’p 
olmos tog’ konlar topilgan. Demak, Yoqutistonda ham olmos konlari bo’lishi 
mumkin.
2. M unosabatlardagi o’xshashlik munosabat analogiyasini hosil qiladi. 
M unosabat analogiyasi sababiy aloqadorlik shaklida namoyon bo’ladi. Masalan: 
Yerga olmaning tushishiriing sababi Yerning tortishish kuchi. Oy yerning tortishish 
kuchi tufayli uning atrofida harakat qiladi. Yer, butun planetalar Quyosh atrofida 
harakat qiladi. Shu orqali butun dunyo tortishish qonunini tushunishi mumkin.
Bionika fani jonli tabiat ob ’ektlari, hodisalarini o ’rganish asosida u haqidagi 
bilimlarni yangi texnika texnologiyada qo’llash bilan shug’uilanadi. Fizik olim 
Rezerfort ishlab chiqqan atom tuzilishini 
modeli atom yadrosi bilan elektronlar 
munosabatidagi o ’xshashlikka asoslangan. O ’xshashlik - o ’xshash tomonlarni 
aniqlash, bilim va amaliyotda muhim o ’rin tutadi. M.V. Lomonosov «o’xshatish 
biron bir narsani isbotlamaydi, balki isbotlanadigan narsani tushuntiradi»,- degan edi.
Hosil bo’ladigan bilimning xarakteriga k o ’ra analogiya 3 ko’rinishda namoyon 
bo’ladi:
a) Q at’iy analogiya.
b) Q at’iy bo’Imagan analogiya.
c) Y olg’on analogiya.
98

---

a) Q a t’iy analogiya 
o ’xshash tomonlai\ belgilar orasidagi zaruriy aloqa va 
munosabatlar asosiga ko’riladi. 
Q at’iy analogiya ilmiy 
izlanishlarda keng 
q o ’llaniladi. Ilmiy tadqiqotlami modellashtirish usuli qat’iy analogiyaga asoslangan.
b) Q a t’iy b o ’lm agan analogiya 
ehtimollik xarakteridagi (taxminiy) xulosalami 
hosil qiladi. Samolyotlar modelini sinash qat’iy bo’imagan analogiyaga asoslanadi.
Q at’iy bo’imagan analogiyada bilimning ishonchlilik darajasini oshirish uchun 
quyidagilarga e ’tibor berish lozim:
1. o ’xshash xususiyatlar tomonlaming ko’pligiga;
2. asosiy, zaruriy belgilar, tomonlar o ’xshashligiga;
3. o ’xshashlikning iloji boricha har tomonlama bo’lishiga;
4. farklaming miqdori va sifatiga;
5. chiqarilayotgan xulosadagi ehtimol borligi nazarda tutilgan belgining 
o ’xshash belgilarga yaqin tipni ifodalashiga.
Bular analogiya bo’yicha chiqariladigan xulosalaming asosiy qoyidalari hisoblanadi.