O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

kiruvchi barcha
pred m etlarn i qam rab olishi sh art em as. 
Masalan: suv (N 2 0 )2 vodorod atomi va 1 
kislorod atomidan iborat.
N o to ’Iiq induksiya
ehtimollik, haqiqatga yaqinlik xarakteriga ega bo’ladi. 
Masalan: Isitilganda azot, kislorod, vodorodlarning kengayishi kuzatiladi. Shu asosda 
gazlar isitilganda, kengayadi, degan xulosaga kelish mumkin. 
Noto 'liq induktiv
xulosa chiqarish 3 ko’rinishda uchraydi:
1) Oddiy sanash orqali induktiv xulosa chiqarish. Bu ommabop induksiya , deb 
ataladi.
2) Faktlami tanlash va tahlil etish orqali xulosa chiqarish.
3) Salbiy aloqadoriikni aniqlashgaqaratilgan ilmiy induksiya.
4. 
A nologiya 
grekcha anologia so’zidan olingan bo’lib, muvofiqlik, o ’xshashli 
m a’nolarini anglatadi. Analogiya xulosa chiqarishning eng qadimgi uslublaridan biri 
hisoblanadi. Analogiya inson tafakkuri taraqqiyotining dastlabki bosqichlaridan 
boshlab rivojlangan.
Analogiya xulosa chiqarishning shunday uslubiki, muayyan belgining, 
munosabatning predmetga xosligi haqidagi xulosa boshqa predmetning belgi va 
munosabatlariga solishtirish vositasida chiqariladi.
A nalogiyada o ’rganilayotgan predmet - modelyep, unga xususiyatlari belgilari 
o ’xshagan predmet - prototip, deb yuritiladi. Masalan:
A predmet a, b, c, d, q xususiyatlarga ega;
V predmet ham a.b.c.d xususivatlariga ega.
Demak, V predmet q xususiyatiga ham ega bo’lishi mumkin.
97

---

Yer va Quyosh solishtirilayapti, deylik. Yerning quyoshga o ’xshash elementlari: 
a) har ikkisi bir sistemaga kiradi. b) spektral analiz orqali har ikkalasining kimyoviy 
tuzilishi o ’xshashligi aniqlandi. v) Quyoshda geliy mavjudligi aniqlandi va shu 
asosda geliy Yerda ham mavjud bo’lsa kerak, degan xulosa chiqarildi. Keyinchalik 
bu xulosa geliy elementining kashf qilinishi bilan isbotlandi.
Analogiya yordamida xulosa chiqarishdan amaliyotda keng foydalaniladi. 
M asalan: g ’o ’zadagi ko’sakka qarab, hosildorlikni aniqlash; ekin zararkunandalariga 
qarshi kurashning biologik usulini topish; turli texnik vositalar, moslamalar yasash, 
kibernetik m ashinalami yaratish va boshqalarda mantiqiy fikrlashning analogiya 
usulidan foydalanilgan.
Analogiya yordamida 
chiqarilgan 
xulosalar 
insonning 
olam 
haqidagi 
bilimlarining chuqurlashuviga xizmat qiladi.
Odatda, analogiya bo’yicha chiqariladigan xulosa ehtimollik xarakteriga ega 
bo’ladi, uning haqiqatga qanchalik yakinroq bo’lishi bir qator om illarga bog’liq 
bo’ladi:
- o ’rganilayotgan va solishtirilayotgan o b ’ekt mumkin qadar ko’proq umumiy 
belgilarga ega bo’lishi;
-b u belgilaming mumkin qadar k o ’proq narsa va hodisalar mohiyatidan kelib 
chiqishi.
X ulosaga asos qilib olingan axborot (belgi. tomon va hokazojning xarakteriga 
ko’ra analogiya 2 ko ’rinishda namoyon bo’ladi: