O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

Sillogizm
tarkibidagi m ush oh adalarn in g m azm un va m iq d or jih atid an turli xil tarzda
b og’lanishlari sillogizm m oduslari deyiladi. 
Sillogizmning har bir figurasi 
doirasida 64 tagacha modus bo ’lishi mumkin. Moduslar sillogizm xulosasi tarkibiga 
kirgan mushohadalar turi bilan belgilanadi. Masalan: Sillogizmning bir figurasining
93

---

modusi A tarzida bo’lishi mumkin. Buning m a’nosi shuki, sillogizmning har 3 qismi 
(katta asos, kichik asos, xulosa) umumiy tasdiq (A) mushohadadan iborat.
S illogizm larn in g asosiy tu r la r i. 
Xulosa uchun asos bo’lgan mushohadalar 
mohiyatiga ko ’ra sillogizm xulosalari uch turkum ga bo’linadilar:
1. Q at’iy sillogizm.
2. Shartli sillogizm.
3. Ayiruvchi (bo’linuvchi) sillogizm.
1 Q a t’iy sillogizm da 
asoslar qat’iy mushohadadan iborat bo’ladi. Masalan:
Metall issiqlik o’tkazadi.
Mis - metall
Demak, mis issiqlik o ’tkazadi.
2. Asoslar yoki asoslardan biri shartli mushohadadan iborat sillogizm 
shartli
sillogizm
deb yuritiladi. Masalan:
Teraklaming bargiari uchidan sarg’aysa, qish qattiq keladi.
Teraklaming barglari uchidan sarg’avdi 
Demak, qish qattiq kelishi mumkin.
3. Asoslardan bir ayiruvchi (bo’lingan) mushohadadan iborat bo’lsa, 
ayiru vch i
(b o ’lingan) 
sillogizm
hosil bo’ladi. Masalan:
Burchaklar yo o ’tkir, yo o ’tmas, yo to ’g’ri bo’ladi.
Bu - to’g’ri burchak.
Demak, Bu - na o ’tkir, na o ’tmas burchak emas.
Sillogizm tuzilishiga ko’ra: 
so d d a , m u rak k ab , m urakkab 
- 
qisqartm a 
turlarga
bo’linadi.
S odda sillogizm. Sodda sillogizm 3 qism (katta asos, kichik asos, xulosa) 
hamda 3 termin (R, M, S) dan iborat bo’ladi. Shu bilan bir vaqtda sodda sillogizmlar 
har doim ham to ’liq holda ham uchrayvermaydi. Aksari hollarda sillogizmlarning 
sodda qisqartma shakllari uchraydi.
Sodda qisqartma sillogizm lar m antiqda entimema deb yuritiladilar.