O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

“Turkistonda maktab va madrasa y o ‘q emas, bor, ammo ular
benizom va beusuldir... Turkistonlik yoshlarning tarbiyasi va ta'lim olishiga jid d iy
e'tibor berilmayapti, millatning istiqboliga loqayd va beparvo qaralm oqda
’' .
M u n av v ar qori farzandlari ta rb iy asig a b ee'tib o r o talar x u su sid a kuyinib, 
sh u n d ay fikr b ild irad i: “ ... 
ilm berishni o'ylamay, jon idan shirin bolalarini ko'cha-
bako'cha kezdirib, bechora mas'umni aziz umrini ja h o la l otashila yondig'uvchi
behamiyat va bediyonat otalar ham oramizda o: em asdur”.
M u n av v ar qori A b d u rash id x o n o ‘g ‘li m aktab tartib q o id alarig a qat'iy am al 
q ilish n i m u allim lard an ham talab qilgan, bolalar bilan q o ‘pol m u o m alad a b o ’lishni, 
ularni urish v a je rk ish n i taq iq lag an . U b o lalarg a b erilad ig an ja z o va tan b eh ju d a
d em o k ratik v a in so n p a rv a rlik ru h id a b o 'lish i lozim , deydi.
272

---

M u n av v ar qori fors, arab, rus, turk tillarini m ukam m al bilgan, u k o 'p u lu g ‘ 
adiblarning asarini m utolaa qilgan. M unavvar qori o 'lk a n in g qoloqligi sababini 
a x tarar ekan: “
Bizning Turkiston mamlakati tuproq, suv va havo jihatidan eng boy
mamlakatlardan bo 'la turib, na uchun о 'zimiz bundan foydalana olmaymizT'
deb 
afsu s-n ad o m atlar qiladi.
A bdulla Avloniy (1878-1934).
A bdulla A vloniv pedagogik fikr taraqqiyotiga 
salm oqli h issa q o 'sh g a n , o 'z asarlarida o 'z b e k xalqining eng yaxshi an'analarini, 
ta'lim -tarb iy ag a oid m uhim hayotiy m asalani aks ettirgan pedagog, olim dir. A bdulla 
A v lo n iy “ U suli ja d id ” m aktabiari uchun to 'r t qism dan iborat "A d ab iy o t yoxud 
m illiy sh e'rlar” ham da “B irinchi m uallim ” (1912). '‘T urkiy guliston y oxud axloq ” 
(1913), "Ik k in ch i m uallim ” (1915). "M ak tab gu listo n i” (1917) kabi darslik va 
o 'q is h kito b larin i yaratdi. Bu asarlarida ham da publitsistik m aqolalarida dunyo 
xalqlari m adaniyatini, ilm -fanni, m aktab va m aorifni u lu g 'la b , o 'z xalqini ilm li, 
m adaniyatli b o 'lish g a chaqiradi. A .A vloniy o 'z in in g ”M uallim i a v v a l” ( “B irinchi 
m u allim ” ) alifb o darsligini yaratishda o ’quvchiga uchun oson boM ishiga alohida 
e'tib o r q aratad i, ulam in g yosh va individual xususiyatlarini hisobga oladi. 
A v lo n iy n in g ' ‘Ikkinchi m uallim ” kitobi "B irinchi m uallim ” kitobining uzviy 
davom idir. M uallifning “ M uallim i so n iy ” kitobi 40 darsga m o 'ija lla n g a n b o 'lib , 
u n d a o 'q u v c h ila m in g o g 'z a k i nutqini o 'stirish , badiiy asarni yod olish, ifodali va 
ta'sirch an o 'q is h ig a e'tib o r beriladi. K itobda berilgan ”A qlli b o la”, "A rslon ila 
ay iq ”, ’TSIafsi buzuq hayitda o 'la r ” , ”A qlli q a rg 'a ” , ''S a x iv lik ” , "B ax illik ” kabi 
h ik o y a v a m asallard a insoniy fazilatlar u lu g 'la n a d i, salbiy illatlar qoralanadi. 
A b d u lla A v lo n iy n in g “ Turkiy guliston yoxud axloq “ asari axloqiy va ta'lim iy 
tarb iy av iy asardir. A sard a insonlarni