O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

Savol va top sh iriq lar:
l.A .T e m u r o ‘g itlarin i m ohiyati va v azifasig a qarab qanday g u ru h lash tirish
m u m k in ?
268

---

2. M irzo U lu g 'b e k ta ’lim otidagi yetakchi g ‘oya haqidagi fikringizni ayting.
3. A bdurahm on Jom iyning tarbivaga oid q arashlarinin taxlil qiling.
4. A .N avoiy qaysi asar va dostonlarida ta'lim -tarbiyaga oid qarashlarini bayon 
etgan?
5. B oburning inson hulqi va oilaviy tarbiya haqidagi qarashlari m azm uni 
nim alardan iborat?
269

---

X IV BO B. X IX A S R N IN G O X IR I X X A S R B O S H L A R ID A
T U R K IS T O N D A IJ T IM O IY P E D O G O G IK F IK R L A R
T u rk isto n d a ja d id ch ilik h arakati va ta'lim -tarb iy a. T u rk isto n d ag i ja d id c h ilik
harakati taso d ifiy hodisa b o ‘ lm ay, balki h ayotim izdagi ijtim oiy-siyosiy z id d iy atlar 
m axsulidir. U lar T urkistonni 
ch o r R ossiyasi to m o n id an z o ‘ravonlik y o ‘li bilan 
bosib o linishiga, m ustam laka q ilin ish ig a n orozilik bildirib. x alq im izn in g ozodlik. 
m u staq illik y o ‘lida olib borayotgan k u rash larin i q o ‘llab-quvvatlash, u larg a g 'o y a v iy
rah n am o lik qilish g a harak at qilg an lar.
S hunday 
islohot tarafdorlarini jadidchilar, y a ’ni yangilik tarafdorlari deb atay
boshlaydilar. Jadidizm arabcha “ja d id " so'zidan olingan bo lib “y a n g i” degan
m a’noni bildiradi.
M ah m u d x o ‘ja B eh b u d iy , M u n av v ar Q ori, A b d u ra u f Fitrat, 
A .A v lo n iy la r bu harak atn in g asosiy nam oyandalari sifatida m ay d o n g a chiqdilar. 
Jad id ch ilik ja m iy a ti to ‘ntarish y o ‘li bilan em as, islo h o tlar y o 'li bilan riv o jlan tirish n i 
o 'z in in g asosiy v azifasi deb belg ilay d ilar. U ning h arakat dasturi quyidagi 
m asalalarn i hal q ilish g a q aratilg an edi:
1. D in iy ta a s s u f va fan atizm g a qarshi kurash.
2. D in iy aq id alarg a aso slan g an o ‘rta asr m aktablari o ‘rniga O v ro ‘po qabiladagi 
d u n y o v iy ilm larni o n a tilid a o ‘q itish g a m oslangan yangi usuldagi m aktablarni 
ta sh k il e tish , feodal davri m a o rif tizim in i isloh qilish.
3. Ja d id c h ilik g ‘o y alarin i keng x alq o m m asig a y etk azish n iy atid a y an g i o ‘zbek 
ad ab iy tilini ishlab ch iq ish , m atb u o t hu rlig i u chun kurash, xalq o m m asig a tushunarli 
a d a b iy o t v a teatm i y aratish .
4. X o tin -q izlarn i 
p aran jid an
ch iq arish
v a ja d id m ak tab larig a q a tn ash larin i 
ta'm in lash y o 'li bilan u lar taq d irin i o ‘z g artirish v a o ilad a islohot o ‘tkazish.
5. M ah alliy b o y lar va sav d o g ar a h lin in g siyosiy va iqtisodiy jih a td a n rus 
b u rju aziy asi bilan b ir h u q u q d a b o ‘lishi, m ah alliy am aldorlarning ch o r h ukm dorlari 
to m o n id an siq u v g a o lish ig a qarshi kurash. Shu y o ‘l bilan m u stam lak ach ilik
siy o satin i isloh q ilish . A sosiy talab alari ana shundan iborat bo‘lgan ja d id la r uchun
270

---

ilm va m a'rifat yag o n a qurol boMib, ular shu qurol yordam i bilan oMkada ijtim oiy- 
iqtisodiy v a m adaniy taraq q iy o t uchun kurashm oqchi boMdilar.