O. Yusupova

Nazorat uchun savol va topshiriqlar: 
1.Belgilar tizimini o‗rganuvchi bo‗lim nima deb nomlanadi? 
2.Belgi turlarini toping. Ularni kim dastlab turlarga ajratgan? 
3. Belgilarning linvistik belgilar bilan umumiy tomonlarini 
ayting. 
4. Belgilarning linvistik belgilardan farqli tomonlarini ayting. 
Adabiyotlar:
1.Nurmonov A., Yo‗ldoshev B. Tilshunoslik va tabiiy fanlar. 
– Toshkent: Sharq, 2001. –B.140-143. 
2.
Nurmonov A., Usmonova H.,Boboxonova D. Tilni 
sistema sifatida o„rganish. Namangan. – 2011. –B. 12-31. 
Quyidagi fikrlarga e‟tibor bering.
―Til - belgilar tizimidir. Bunda birdan–bir muhim narsa 
mazmun bilan akustik obrazning birikishi hisoblanadi. Shu 
bilan birga, belgining bu ikki elementi teng mohiyatli psixik 
hodisalardir‖ (F. de Sossyur).
“Belgi - bu idrok qilanadigan narsa bo`lib, idrok 
qiluvchiga o`zi xaqida va ushbu belgadan tashqarida bo`lgan 
boshqa narsa haqida ma`lumot beruvchi vositadir”.( Yu. S. 
Maslov) 
 
7-mavzu:Dunyo tillari tasnifi va tavsifi 
Reja
: 
1.Tillarning geneologik tasnifi. 
2. Tillarning morfologik tasnifi. 
3.Analitik tizimdagi tillar. 
4. Sintetik tizimdagi tillar. 
5. Polisintetik tillar. 

---

64 
Tayanch so‘z va iboralar: 
tillarning geneologik tasnifi, 
morfologik tasnif,
analitik tizimdagi tillar,
sintetik tizimdagi 
tillar, polisintetik tillar, agglutinativ tillar, flektiv tillar, amorf 
tillar 
. 
Dunyoda uch mingdan ortiq (ayrim manbalarda yetti 
mingga yaqin) til mavjud ekan, tabiiyki, ularni tasniflab 
o‗rganishga ehtiyoj tug‗iladi. XIX asrga kelib bu borada yetarli 
ilmiy ma‘lumotlar to‗plandi, tillarni tipologik guruhlashga 
ehtiyoj ortib bordi. Shu tarzda tilshunoslikda qator tasniflar 
vujudga keldi. Jumladan: areal-geografik, genetik-geneologik, 
morfologik-tipologik kabi. 
Areal 
tasnifda
jahon 
tillarining 
xaritasi, 
turli 
mamlakatlarning til tomonida xarakteristikasi, ayrim tillarining 
qo‗llanish doirasining kengayishi kabi masalalar o‗z ifodasini 
topadi. Mas.,O‗zbekiston hududida millat va elatlarning 
joylashishi. (Dunyodagi tillarning taraqqiyot tarixi shuni 
ko‗rsatadiki, qabila, elat, irq, hudud chegarasi bilan til 
chegarasi o‗zaro to‗g‗ri kelmaydi). 
Tillarning 
tipologik
tasnifi
da tillarning grammatik 
qurilishi asosga olinib, ularning asosiy tiplari belgilanadi. Unda 
tillarning morfologik va sintaktik tipologiyasi farqlanadi. 
Morfologik tasnif ana shu usulga asoslanadi. 
Morfologik
tipologiya
da ko‗proq so‗zlarning o‗zgarishi 
asosga olinadi. Tillarning morfologik tasnifi so‗z qurilishida 
o‗zak va affikislarning o‗zaro qarama-qarshi qo‗yishga 
asoslanadi. Bu tasnif tilshunoslikda keng tarqalgan. 
Sintaktik tipologiya
gap va so‗z birikmalarida ifoda 
qilinadigan logik - semantik munosabatlarning universalligiga 
suyanadi, bunda kesim shakli, sintaktik aloqa, gapdagi logik 
semantik munosabatlar hisobga olinadi.
Geneologik tasnifda
til faktlari tarixiy prinsip (usul) 
asosida o‗rganilib, tillarning qarindoshlik munosabati hisobga 
olinadi. 

---

65