Ilg‘or x o ‘jaliklarda keyingi yillarda kuzgi bug‘doyni yomg‘irlatib
sug‘orish keng tarqalmoqda. Egatlab sug‘orishga nisbatan yomg‘irlatib
sug‘orish bir qator afzalliklarga ega. Uni turli xil relyefdagi barcha
tuproqlarda q o ila sh mumkin. Egatlab sug‘orishga nisbatan 60 % va
undan ortiq suv tejaladi, tuproq sho‘rlanmaydi.
Sug‘orish muddatlari va me’yorlari.
Kuzgi bug‘doylardan yuqori hosil
olishda o ‘sim likning o ‘sishi, rivojlanishi davom ida uni eng qulay
miqdorda suv bilan ta ’minlash zarur. Buning uchun nam to ‘playdigan
sug‘orishlar va o'sish davridagi sug‘orishlar
bilan tuproqdagi namlik
cheklangan dala nam sig‘imining 60 % yengil, 70 % o ‘rtacha va 80 %
og‘ir tuproqlarda kam boim agan holda ushlash kerak. Tuproq namligi
k o ‘rsatilgan m iq dordan
kam aysa, o ‘simlikni suv bilan ta ’m inlash
yomonlashadi. T o ‘qim alarda suvning kamayishi fiziologik jarayonlar
o ‘tishining buzilishi oqibatida hosildorlik keskin kamayadi. Mexanik
tarkibi o ‘rtacha tuproqlarda tuproqdagi namlik cheklangan dala nam
s ig im in in g (C H D N S ) 60 % kam aysa, o ‘sim likni fa q a t hay o ti
ta ’minlanadi, ammo yuqori hosildorlik shakllanishi uchun qulay shart-
sharoit yaratilmaydi. S.M.Alpatevning ko‘rsatishicha, kuzgi bug‘doyning
o ‘sishi davomida 3-4 kun nam bilan yetarli ta ’minlanmasa, hosil 19 %
ga, 8-9 kunda 28 % ga kamayadi. Shuning uchun bug‘doy o ‘stirishda
tuproq dala cheklangan nam sig‘imi (CHDNS) o ‘simlik o ‘sishining ayrim
davrlarida ham 60 % kamayishiga y o i qo‘ymaslik kerak. Nam tanqisligi,
ayniqsa, naychalash, boshoqlash, donning
to iis h is h bosqichlarida
hosildorlikka kuchli salbiy ta ’sir ko‘rsatadi.
T u p ro q d a g i n am likn i m u qo bil d a ra ja d a ush lash uch un
yogingarchiliklar, tuproq sharoiti hisobga olingan holda sug‘orishlar
soni va me’yori turlicha belgilanadi. Sug‘orishlar soni va ularni o‘tkazish
muddati tuproqda o‘simlik o ‘zlashtira otadigan namlik zaxirasidan kelib
chiqib belgilanadi.
Tuproqdagi namlikni eng qulay darajada ushlash uchun sernam yillar
ikki-uch, o ‘rtacha quruq va quruq kelgan yillar 3-5 m arta sug‘orish
o ‘tkaziladi. Sizot suvlar yuza joylashgan m aydonlarda sug‘orishlar
kamaytiriladi.
B irinchi su g ‘orish naych alash d av rid a o ‘tk azilad i, bu d avrd a
boshoqning kattaligi va undagi boshoqchalar soni aniqlanadi. Naychalash
bosqichida (aprel) tuproqdagi kuzgi, qishki suv zaxiralari o ‘simlikning
yaxshi rivojlanishi uchun yetarli boMmaydi.
Birinchi sug‘orish o ‘tkazishda tuproqdagi namlikning pastki chegarasi
bilan harorat hisobga olinadi. Bunda tuproqning eng qulay namligi past
haroratda fiziologik jihatdan ortiqcha bo‘lishi, aksincha,
harorat yuqori
b oiganda kam boiishi mumkin. Shuning uchun birinchi suv erta bahorda
o ‘tkazilganda (mart oxirida) tuproq haroratini pasaytiradi - bu o ‘simlik
uchun zararli. Bunda o ‘simlik k o ‘p massa hosil qiladi, ular bir-birini
soyalatadi, yotib qolishi uchun qulay sharoit yuzaga keladi, donining
to iis h i kam ayadi. A ksincha,
b ahor kech kelganda, h a ro ra t keskin
k o ‘tarilib garmsel b o ig a n d a birinchi sug‘orish tuproq CHDNS 70 %
kamayganda yoki ertaroq o ‘tkazish mumkin.
Ikkinchi-uchinchi sug‘orish naychalash, boshoqlash va gullash davriga
t o ‘g ‘ri keladi. Bu d av rla rd ag i su g ‘o rish la r h o sild o r b o sh oqning
shakllanishiga gullash va uru gian ish i uchun qulay sharoit yaratadi,
ekinzor havo namligini oshiradi, haroratni pasaytiradi.
T u p ro q d a n am likning yetishm asligi, y uqori
h a r o r a t va havo
namligining pasayishi boshoqdagi donlar sonini kamaytiradi.
T o‘rtinchi-beshinchi sug‘orish k o ‘pincha don paydo bo iish , to iish
bosqichlarida o ‘tkaziladi. Donning to iish ish davriga kelib tuproqda
namlik qancha tez kamaysa, don shuncha yengil, puch boiadi.
Sug‘orishni erta yoki kech to ‘xtatish ham hosildorlik pasayishiga olib
keladi. Sug‘orishlar soni yog‘ingarchiliklar,
sizot suvlaming joylashishi,
tuproq mexanik tarkibiga bogiiq holda kamaytirilishi yoki, aksincha,
ko‘paytirilishi mumkin.
Sug‘orish me’yorlari tuproqdagi namlikka, uning mexanik tarkibiga,
sizot suvlarga, dalaning nishabligiga qarab o ‘zgaradi.
Nishabligi kam,
og‘ir tuproqlarda sug‘orish me’yori oshirilsa, aksincha, nishabligi katta
tuproqlarda kamaytiriladi. Sug‘orish m e’yori sug‘orish usuliga ham
bo g iiq .
0 ‘zbekiston sharoitida kuzgi bug‘doyning o‘sish davrida sug‘orishlar
m e’yori egatlab o ‘rtacha 650-750 m'Vga, yomg‘irlatib sug‘orilganda 450-
500 m 3/ga boiadi.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
