|
8-jadval
Bug‘doy urug'ining sifat ko‘rsatkichlari
Sinf-
lar
Urug‘ tozaligi, %
Boshqa o ‘simliklar urug‘i
aralashmasi
1 kg urug‘likda,
dona
Unuvchanligi,
%
yumshoq
bug'doy
qattiq
bug'doy
ham-
masi
begona
o‘t urug‘-
lari
yum
shoq
bug1 doy
qat
tiq
bug'doy
1
99
99
10
5
95
90
2
98
98
40
20
92
87
3
97
97
200
70
90
85
Unuvchanligi 1-sinf 95 %, 2-sinf 92 % va 3-sinf 90 % dan kam
boim asligi kerak. U rug‘ uchun oldingi yildagi hosildan foydalanish
maqsadga muvofiq, agar bunday u ru g iar bo‘lmasa, shu yilgi hosilni avval
quyoshda qizdirib ekish mumkin. Ekishdan kamida 24 kun oldin 1 t
urug‘ 2 kg panoktin yoki 1,5 kg 2 % raksil, yoki 2-3 kg Vitovaks-200
bilan ishlanishi yaxshi natija beradi.
U ru g iam i ekishga tayyorlashda ularni tur (xlorxolinxlorid) bilan 0,5
kg/ga hisobida ishlash yaxshi samara beradi. Tur preparati bilan u ru g iar
ekishdan 3-5 kun oldin ishlov beriladi.
U ru g iar tur bilan ishlanib ekilganda o ‘simlikning tuplanish bo'g'im i
chuqurroq joylashadi, ildiz tizimi baquvvat rivojlanadi. Qish davrida
o‘simlikning noqulay sharoitlarga, yotib qolishga chidamliligini hamda
hosildorligini 3-5 s ga oshiradi. Turni q o ilag an d a u ru g ia r muqobil
muddatlarda ekilishi zarur. Ekishning kechikishi bilan urugiarni tur bilan
ishlash samaradorligi kamayadi va juda kech ekilganda hosil kamayishi
mumkin. Tur qo ilan ilg and a u ru g iarn in g unib chiqishi bir-ikki kun
kechikadi.
Ekish muddati.
Kuzgi bug‘doy agrotexnikasida eng dolzarb, muhim,
yuqori m as’uliyat talab qiluvchi tadbir ekishni o ‘z vaqtida amalga
oshirishdir. M a’lumki, mamlakatimizda kuzgi bug'doy muhim hayotiy
omil - y o rugiikka to ‘yingan b o ia d i. Yurtimiz zaminiga bir yilda
o ‘rta c h a 2,5-3 m ing so at quyosh n u ri tu sh ad i. Shuning uchun
dehqonchilikda kuzgi bug‘doyning biologik xususiyatlariga monand
keladigan ekish muddatini belgilash imkoniyati mavjud. Kuzgi bug‘doyni
biologik xususiyati uni o‘ta erta ham, nihoyatda kech ham ekishga imkon
bermaydi. Nihoyatda erta ekilgan kuzgi bug'doy yorugiik va harorat
ta ’sirida (Krasnodar navlaridan tashqari) kuzdayoq boshoqlab yuboradi
va natijada o'simlikning o'sishi, rivojlanishi va hosil keskin pasayib
ketadi. Juda kech ekilgan kuzgi bug'doy esa sekin unib chiqadi, hatto
to ia unib chiqa olmaydi, tuplash (chaylash)ga ulgura olmaydi. Hosildor
poyalar soni kamayadi. Oqibatda hosildorlik past boiadi. Olib borilgan
k o 'p yillik ilmiy tadqiqotlar natijasida Andijon viloyatining janubiy
va sharqiy tum anlarida kuzgi bug'doy ekishni maqbul m uddatlari
aniqlandi. Tajriba dalasiga dehqonlarning amaliy tajribalariga tayangan
holda 25-sentabr, 10 va 5-oktabr kunlari kuzgi bug'doy ekildi. Yakuniy
natija esa quyidagicha bo'ldi: Kroshka nomli bug'doy navi urug'lari 5-
sentabr kuni ekilganda tez kunda nihollar unib chiqdi, o'sib rivojlana
boshladi. Наг bir metr kvadrat yerda 751 donadan baquw at poya va
boshoq hosil qilib, natija gektaridan 67, 3 sentnerni tashkil etdi. Oktabr
oyining 19 sanasida ekilgan kuzgi bug‘doy birinchi muddatdagidan bir
hafta kech unib chiqdi, sekinroq rivojlandi. Mazkur hududning bir metr
kvadratida 66,8 dona boshoqli poyalar hosil b o id i va gektar hisobiga
57,9 sentner hosil olindi. 25 oktabr kuni ekilganda esa, nihollarning
unib chiqishi nihoyatda sekinlashdi, к о ‘chat yuqoridagi variantlarga
qaraganda siyrak b o id i. T o ia tuplab ulgurmay qishlash davriga o ‘tdi.
Bu maydonchaning har bir metr kvadratida 471 dona hosildor poya
hosil b o iib , natija gektariga 44,2 sentnerni tashkil etdi. Kech ekilgan,
sust rivojlangan, poyalari zich b o im ag an bug‘doyzorning begona o ‘t
bosib, kuzgi bug‘doy zarur hayot omillari: yorugiik, harorat, namlik,
oziqa va havodan yetarli darajada foydalana olmadi. Kech ekilgan kuzgi
bug‘doyning boshoq uzunligi, bitta boshoqdagi donlar soni ham eng
qulay m uddatda ekilgan bug‘doyga nisbatan birmuncha past b o id i.
Tajribalarga qaraganda, kuzgi bug‘doyni 20-sentabrdan 10-oktabrgacha
ekish eng maqbul muddat hisoblanadi.
Ekish muddatini belgilashda shunday holatdan kelib chiqish kerakki,
m azkur m in taq ad a doimiy sovuq tushgunga q ad ar kuzgi bu g ‘doy
o‘simligi tuplanish davriga kirib 2-3 ta poya chiqarishi kerak. Buning
uchun ekilganidan 40-45 kun o ‘tishi talab qilinadi. Shunda bug‘doy
qishga chidamli bo iad i.
Juda erta ekilgan o ‘simlik m e’yoridan ortiq o ‘sib ketadi, yomon
qishlaydi, suvdan, oziqa moddalardan samarali foydalanmaydi, kasalliklar,
zararkunandalar bilan sezilarli zararlanadi va hosildorlik kamayadi. Ayniqsa,
yaxshi o ‘g‘itlangan, sug‘orib ekilgan maydonlarda o ‘simliklar juda o ‘sib
ketadi, yomon qishlaydi va hosildorlik keskin pasayadi.
Kuzgi bug‘doy kech ekilganda qishga kuchsizlanib kiradi. Ular qish
tushguncha tuplanib ulgura olmaydi, qishlashda siyraklashadi, bahordagi
o ‘sishi va rivojlanishi kechikadi.
H ar bir mintaqa uchun tuproq iqlim sharoiti hisobga olinib, eng qulay
ekish muddati aniqlanadi.
Biologik kuzgi navlar uchun eng qulay ekish m uddati oktabrning
birinchi o ‘n kunligi, bahorgi navlari va duvarak navlar uchun oktabrning
ikkinchi o ‘n kunligi ekish uchun eng qulay vaqt hisoblanadi.
0 ‘zbekiston sharoitida iliq kuz davrining uzunligi, ayrim yillari qish
davrida ham kuzgi ekinlar o ‘sishining davom etishi ekish muddatlarini
aniqlashda navning biologik xususiyatlarini hisobga olish zarur ekanligini
ko‘rsatadi. Kuzgi bug‘doy qishga kirish davrida bir o ‘simlikning 3-4 poya
hosil qilganda yaxshi qishlashi va yuqori hosil berishi aniqlangan. Kuzgi
bug‘doyning bunday holati yetarli darajada rivojlangan yer usti massasi,
ildiz tizimi hamda ko‘p miqdorda plastik moddalarni hosil qiladi.
0 ‘zbekiston sharoitida o‘tkazilgan tajribalar har bir o‘simlik qishlash
oldidan 4-5 poya hosil qilganda ular qishdagi noqulay sharoitlarga,
kasalliklarga, zararkunandalarga chidamli boiishini k o ‘rsatadi. Kuzgi
o ‘sish davrining oxiriga kelib har bir o ‘simlikda 4-5 tadan poya hosil
boiishi uchun bug‘doy qishki sovuqlar tushishiga 40-60 kun qolganda
ekiladi. Bunda 5°C dan ortiq sutkalik haroratlar yigindisi shu davrda
450-600°C boiadi.
0 ‘zbekistonning sug‘oriladigan yerlaridagi har bir m intaqada,
tumanda, xo‘jalikda navga, tuproqqa, uning namligi va unumdorligiga,
ob-havo sharoitiga qarab eng qulay ekish muddatlari aniqlanadi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
