149
аралаштириш жараѐни‖. Агар ―Салат‖ сўзини айтсам, барчангиз жой алмаштиришингиз керак
бўлади. Иштирокчилар ўрин алмаштираѐтган пайтларида тренер чаққонлик ва эҳтиѐткорлик билан
стулларни бирма-бир доира атрофидан четга олиб қўйиши зарур бўлади. Энержайзер сўнггида 5-6
та иштирокчи қолгач, уларни чаққонликлари учун қарсак чалиб, рағбатлантириш мумкин. Бу
энержайзердан фойдаланиб, зарурат бўлганида мевалар бўйича гуруҳларга бўлиб олиш ҳам
мумкин.
Демак, ўқув жараѐнини ташкил этишда замонавий инновацион
педагогик технологияларни
қўллаш, ўқувчилар билимини ҳар томонлама ривожлантиришда ўз самарасини кўрсатади. Бунда
ўқитувчининг педагогик маҳорати муҳим аҳамият касб этади.
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA MENTAL ARIFMETIKANI O‘RGATISH
METODIKASINI TAKOMILLASHTIRISH
Durdona Toshpulatova,
Nizomiy nomidagi TDPU o‟qituvchisi.
Saida Nurbaeva Abdurazzoqovna,
Mirobod tuman 218-maktab o‟qituvchisi
Boshlang'ich matematik bilimlar kundalik muammolarni hal qilishda yordam beradi.
O'quvchilarning matematik savodxonligi holati bir guruh ko'rsatkichlar bo'yicha baholanadi. Ushbu
ko'rsatkichlardan biri ―matematik kompetentsiya‖ ning rivojlanish darajasi. Dunyoda akademik yutuqlarni
baholash uchun eng katta xalqaro dastur - PISA yaratildi. Maktab o'quvchilarining matematik bilimlarini
rivojlantirish ko'rsatkichlari yaxshilanganiga qaramay, ushbu muammo hozirgi kunda ham dolzarb bo'lib
qolmoqda.
Mental arifmetika nima?. Uning bola rivojlanishiga ta'siri?. Ushbu savollar psixologik va
pedagogik adabiyotlarda allaqachon ochib berilgan,
ammo shunga qaramay, tanlangan mavzu bugungi
kunda dolzarb va ahamiyatlidir, chunki maktabda mental arifmetikadan o'quvchilarning matematik
qobiliyatini rivojlantirish uchun foydalanish etarli darajada o'rganilmagan.
Mental arifmetika qanday foydali? Tasavvur va mantiqni rivojlantiradi. Bolalar ta'limni maxsus
hisoblardan boshlaydilar (Xitoyda ular "abakus", Yaponiyada - "soroban").
Asta-sekin, ular ushbu
vositaning tasvirini ongda o'rnatadilar va tasavvurni bog'lab, ishlaydi. O'quv jarayonining ko'plab
videolarida siz bolaning barmoqlari bilan, xayoliy suyaklarini qimirlatib harakatlarini ko'rishingiz
mumkin. Miyaning ikkala yarim sharini rivojlantiradi. Hisob-kitoblar mantiqiy, oqilona harakatlar, ya'ni
miyaning chap yarim sharining vazifasi. Va tasavvur va ijodiy fikrlash allaqachon yarim shardir. Aqlli va
ijodiy, aqliy arifmetikani birlashtirish ikkala yarim sharni rivojlantirishga yordam beradi va shu tufayli
matematik muammolarni hal qilishda katta muvaffaqiyatlarga erishadi.
Mental arifmetika xotirani yaxshilaydi bola yangi texnikani,
hisoblar rasmini, ko'plab
manipulyatsiyalarni eslaydi. Bularning barchasi xotirani faol ravishda mashq qiladi. Agar siz
bolaligingizdan boshlab ushbu yo'nalishda jadal ishlasangiz, kelajakda unga katta hajmdagi ma'lumotlarni
eslab qolish qiyin bo'lmaydi. Bunday g'ayrioddiy va murakkab hisoblash usuli to'liq kontsentratsiyani
talab qiladi, shuning uchun bola birinchi darsdan boshlab natijaga erishish uchun chidamlilik va iroda
kuchini o'rgatadi. U sabr-toqat va qat'iyatni o'rganadi, matematik qobiliyatlarni rivojlantiradi. Mental
arifmetikani o'rgangan bolaga barcha fanlar bo'yicha katta hajmdagi ma'lumotlarni
eslab qolish osonroq
bo'ladi hamda o'rganishga qiziqishni oshirishiradi Hisoblashning g'ayrioddiy usuli va ko'plab qiziqarli
ma'lumotlar bolaga maktabdagi darslarda qanchalik foydali va qiziqarli narsalarni topish mumkinligini
tushunishga yordam beradi.
Mental arifmetikada darslar alohida kontsentratsiyani talab qiladi va bu ko'nikma bolada ham
maktabda, ham uy vazifasini tugatishda qoladi. Mental arifmetikani o‘rganishning salbiy tomonlari ham
mavjud: Bola shoshilib, qarorda xato qiladi
Trening davomida, hayajonli bola raqamlarga "sakrab chiqadi" va hamma narsani imkon qadar tez
bajarishga intiladi. Ba'zan u bu haqda o'ylashni unutadi va shuning uchun xato qiladi.
Mental arifmetikani o'zlashtirish - bu intellektual ish. To'g'ri tartibni kuzatish va bolani haddan
tashqari ko'p narsalarga
majburlamaslik juda muhim, chunki u jismoniy va aqliy jihatdan charchashi
mumkin, demak u qiziqishni yo'qotishi mumkin.
Aqliy arifmetikani o'rganish qanday?
Qoida tariqasida, aqliy arifmetikani o'rganishning birinchi natijalari haftalik mashg'ulotlar
boshlanganidan va kunlik qisqa uy vazifalarini bajarishdan 2-3 oy o'tgach sezilarli bo'ladi. Texnikani
to'liq o'zlashtirish uchun bolaga taxminan 2 yil doimiy mashg'ulotlar kerak bo'ladi. Birinchi yilda bola
150
raqamlarni qo'shish va ayirish harakatlarini o'zlashtiradi, ikkinchi katta bosqich esa ko'paytirish va bo'lish
qobiliyatidir. Odatda bolalar erta yoshdanoq o'rganishni
boshlaydilar, shuning uchun mashg'ulotlar
o'ynoqli tarzda tashkil etiladi. O'qituvchilar bolani o'ziga jalb qilishga harakat qilishadi va unga
mashg'ulot uchun motivatsiya berishadi.
Mental arifmetika bo'yicha mashg'ulotlarni boshlashdan oldin,
o'qituvchi bilan maslahatlashing va bolani uning imkoniyatlarini ko'rish va ushbu texnikani
o'zlashtirishga tayyorligini tushunish uchun sinovdan o'tkazing. Bolaning tafakkurini rivojlantirishning
yangi, progressiv usullarini sinab ko'rishdan qo'rqmang, shunda u qanday balandlikka erishishi
mumkinligini ko'rasiz.
Darhol ko'payish: Keling, og'zaki matematikaning eng yaxshi ko'rganlaridan biri bilan boshlaylik:
har qanday ikki xonali sonni ongingizda 11 ga qanday ko'paytirish kerak, agar sirini bilsangiz, bu juda
oson.
Quyidagi vazifani tasavvur qiling:
32 x 11
Ushbu muammoni hal qilish uchun siz 3, 2 = 5 raqamlarini qo'shishingiz kerak va keyin 2 va 3
o'rtasida 5 ni qo'yishingiz kerak. Mana sizning yechimingiz:
352
Yana bir misol. Hech narsani yozmasdan va diqqat qilmasdan nima teng bo'ladi:
81 x 11?
891 ni oldingizmi? Tabriklaymiz!
Siz hali ham haddan tashqari ilhomlanmagan bo'lsangiz: men sizga bilishingiz kerak bo'lgan
narsalarning faqat yarmini ko'rsatdim. Quyidagi vazifani qabul qiling:
85 x 11
8 + 5 = 13 bo'lishiga qaramay, javob 8135 YO'Q! Avvalgi kabi, 3 raqami o'rtaga qo'yiladi, ammo
to'g'ri javobni olish uchun 8 raqamiga 1 qo'shiladi: 935
Shunday qilib, mental arifmetika - bu maxsus hisoblarda ishlash orqali odamning uyg'un
rivojlanishi uchun vosita - abakus.
Mental arifmetika darslarida ikkita miya yarim sharlari qatnashadi, bu nafaqat og'izni hisoblashda,
balki boshqa fanlarda ham ish faoliyatini yaxshilashga yordam beradi.
TEXNOLOGIYA DARSLARIDA QOG`OZDAN TO‗QISH USULLARIDAN FOYDALANIB
TURLI BUYUMLAR TAYYORLASH
D.P.Xodiyeva Nizomiy nomidagi TDPU
Boshlang‗ich ta‗lim pedagogikasi
kafedrasi dotsenti
To‗qish — bu yer kurrasining barcha xalqlarida qo‗l hunarining eng ko‗p tarqalgan qadimiy
turidir. To‗qishni ibtidoiy odam o‗tlar va daraxt po‗stlaridan turmush predmetlarinn to‗qib san‘atga
aylantirdi. Ming yillar davomida to‗qish vositasida naqshlar yaratildi va ular murakkablashib bordi va
unint asosida, nihoyat oqibatda, to`qimachilik dunyoga keldi. Har qanday gazlama ham o`zaro to‗qilgan
iplardan tarkib topadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
