organining har bir retseptor h u jay rasich o ‘ziqroqshakldabo‘ladi. Hujayraningbir
qutbi asosiy membranaga tayanib turadi, tkkinchi qutbi esa ch ig ‘anoq parda
kanalining bo‘shlig‘ida bo'ladi. Retseptom ing ana shu ikkinchi qutbida 60-70 ta
tuk bor. Retseptor hujayraiaming tuklari ustida parda kanalning boshidan oxirigacha
qoplovchi plastinka (membrana tectoria) yotadi.
8 9 - r a s m .
Kortiy organi:
I — tektorial membrana; 2 —tashqi seiuvchi hujayralar; 3 — ichki sezuvchi hujayralar;
4 -spiral gangliylar; 5 - nerv tolalari; 6 - bozal membrana;
7
—
tayanch hujayralar
Eshiiuv retsepsiyasimexanizmlari.
Tovushlar ta'sirida asosiy membrana tebrana
boshlaydi, birmuncha uzunroq retsep to r tuklari qoplovchi plastinka tegishi
natijasida bukiladi. Tukchalam ing b ir necha gradusga bukilishi nozik vertikal
iplaming (mikrofiloment) taranglanishiga olib keladi. Vertikal
iplarining taranglanishi
1 dan 5 tagacha kanallaming ochilishiga olib keladi. Ochiq kanallar orqali kaliy
ionlari oqimi hujayra ichiga kira boshlaydi. Eshituv retseptorining elektrik javobi
100-500 mks dan keyingina yuzaga chiqadi, ya’ni mexanik ta ’sir berilgandan so‘ng
ikkilamchi hujayra ichi tashuvchilarsiz membrana kanaliari ochiladi, bu xossa uni
sekin ishlovchi fotoretseptorlardan farqlaydi.
Tukli retseptor hujayraiaming presinaptik membranasini depolyarizatsiyasi
sinaptik yoriqqa neyromediatorlar ajralishini ta’minlaydi (glutam at yoki aspartat).
M ediator post sinaptik membranaga ta ’sir etib, unda qo‘zg‘atuvchi post sinaptik
potensialni chaqiradi, so‘ngranerv markaziga impulslaming generatsiyasi kuzatiladi.
C hig'anoqdagi elektr h o d isa la r.
T a d q iq o tc h ila r c h ig 'a n o q n in g turli
qismlaridagi elektr potensiallarini qayd qilishda 5 ta turli fenom enni aniqladilar.
U lardan ikkitasi-eshituv retse p to r hujayrasining m em brana potensiali va
345
www.ziyouz.com kutubxonasi
endolim fa potensiali-tovush ta’siriga b o g ‘liq emas. Elektr hodisalaridan uchtasi -
ch ig ‘an o q n in g m ikrofon potensiali, y ig ‘indi potensiali va eshituv nervining
potensiali-tovush ta ’sirida kelib chiqadi.
Eshituv retseptor hujayrasining m em brana potensiali, boshqa hujayralar kabi
eshituv hujayralari membranasining ichki yuzasi tashqi yuzasiga nisbatan manfiy
zaryadidan yuzaga keladi va uning kattaligi 70 mv ga teng. Endolimfa potensiali
yoki koxlear potensiali parda kanalga b ir elektrodni kiritib, ikkinchi elektrodni
yumaloq darchaga yaqinlashtirganda qayd qilinadi.
Chig‘anoqqa elektrodni kiritib, uni kuchaytirgich va radio kamayiga ulab, tovush
bilan ta ’sir etilsa, radio kamayi tovushni aniq gavdalantiradi. 1930 yilda Uiver va
Brey k a s h f etgan bu tajribadan shu n arsa anglashiladiki, ch ig ‘anoq tovush
tebranishlarini aniq mos keluvchi chastotali elektr tebranishlariga aylantirib,
mikrofon
kabi ishlaydi. Shu tufayli, bu hodisa
Do'stlaringiz bilan baham: