341
www.ziyouz.com kutubxonasi
Rang sezish nazariyalari.
Rang sezish haqida turli xil nazariyalar bor.
Uch
komponentli nazariya.
Bu nazariyaga m uvofiq ko‘z to ‘r pardasida rang sezadigan
har xil fotoretseptorlar-kolbachalaming uch xili bor. G. Gelmgols, M.V. Lomonosov
fikriga k o ‘ra, kolbachalaming birinchisi qizil rangga, ikkinchisi yashil rangga va
uchinchisi k o ‘k rangga sezgir b o 'lad i. H ar qanday rang uchala rang ajratuvchi
elem entlarga har xil darajada ta ’sir etadi. Bu nazariya tajribalarda quyidagicha
isbotlangan: odam ning ko‘z to‘r pardasiga mikrospektrofotometrik usul bilan har
xil to 'lq in uzunlikdagi nurlar ta ’sir etilganda, aynan bir xil kolbachalar faolligi
o ‘zgargan. E. Gering tomonidan tak lif qilingan nazariyaga ko‘ra, to ‘r pardadagi
yorug‘likni sezadigan uchta gipotetik m odda bor: birinchi oq-qoraga, ikkinchisi
qizil-yashilga va uchinchisi sariq-ko‘k ranglarga sezuvchan bo‘ladi. Yorug'lik nurlari
ta ’sirida shu moddadar parchalanib, dissimilyatsiya nerv oxirlariga ta ’sir etadi va
oq, qizil yoki sariq rang sezgisi vujudga keladi. Boshqa yorugMik nurlari o ‘sha
gipotetik m oddalar sinteziga(assimilyatsiya) sabab bo'ladi, shu tufayli qora, yashil
va k o ‘k rang sezgisi kelib chiqadi.
Ketma-ket rang obrazlari.
Bo‘yalgan narsaga uzoq tikilib, keyin oq yuzaga
qaralsa, o ‘sha narsaning o ‘zi qo‘shim cha rangga bo‘yalgan ko'rinadi.
Rang ko'rlik.
Kishilaming biron rangni ajratolmaslik anomaliyasi
daltonizm
deb ataladi. Barcha erkaklaming 8% ida bu kasallik uchraydi, ayollarda esa kamroq
0,5% gacha uchraydi. Daltonizm erkaklam ing jinsini belgilab beradigan toq X-
xrom osom ada muayyan gen lar yo'qligidan kelib chiqadi.
Tashxis q o ‘yishda, y a’ni bu kasallikni aniqlashda polixromatik tablitsalardan
foydalaniladi. Qisman rangko'rlikni 3 turi tafovutetiladi.
Protanopiya
deb shunday holatlarda aytiladiki, qizil rangni ajrata olmaydi,
to 'q havo rang ular uchun rangsiz b o 'lib ko‘rinadi. Deyteranopiyadayashil rangni
to‘q qizil va havo rangdan ajrata olm aydi. Tritanopiyada esa ko‘k va siyoh rangni
ajrata olmaydi. Qisman rang ko‘rlikning sababi uch komponentli nazariyada atroflicha
yoritilgan. Bundan tashqari butunlay rang k o ‘rlik ham uchraydi bu
axromaziya
deyiladi. Bu kasallikda ko'z to ‘r pardasidagi kolbacha apparati jarohatlanganda
yuzaga chiqadi.
Ko'rish o'tkirligi.
Ko'rish o tkirfigi k o ‘z ilg‘ay oladigan ikki nuqta orasidagi
eng kichik m asofa bilan belgilanadi. Sariq dog‘ning ko‘rish o ‘tkirligi maksimal
darajada bo'ladi. Sariq dogkdan periferiyaga tomon ko'rish o ‘tkirligi kamayib boradi.
K o'rish o ‘tkirligi maxsus jadvallar yordam ida aniqlanadi. Bu jadvallar bir necha
aator harflardan yoki katta kichik chala halqalardan tashkil topadi.
K o'ruv maydoni.
K o'zni bir nuqtaga tikkan vaqtda ko‘rinadigan nuqtalar
yig'indisi
ko ‘ruv maydoni
deb ataladi. Periferik ko‘ruv maydonining chegaralari
perimetr asbobi bilan o'lchanadi. Rangsiz narsalami ko'rish maydonining chegaralari
70° pastda, 60°yuqorida va 90° tashqari b o ‘ladi. Odamning ikkala ko‘zbilan ko'ruv
m aydonlari bir-biriga qisman m os keladi, bu esa fazoni idrok qilish uchun katta
aham iyatga ega.
Eshituv tizimi. Eshituv tizimi - insonlardagi eng muhim distant sensor tizimlardan
biri b o 'lib , insonlardanutqning paydo bo'lishi vashaxslaming o'zaro munosabatida
342
www.ziyouz.com kutubxonasi
muhim ahamiyat kasb etadi. Akustik signatlar havoni har xil chastota va kuchda
tebratib, ikkala quloqning chig‘anog‘ida jo y la sh g a n eshituv retsep to rlarin i
qo‘zg‘atadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |