O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Tashqi va o 'rta quloqning tuzilishi va vazifalarl
  Tashqi  eshituv yo‘li tovush 
tebranishlarini quloq pardasiga (nog‘ora parda) yetkazadi. Nog‘ora parda tashqi 
quloqni o ‘rta quloqdan ajratib turadi, uning shakli ichkariga yo‘nalgan voronkani 
eslatadi  (0,1  mm).  N o g ‘ora  parda  tashqi  esh itu v   y o ‘li  orqali  kelgan  to v u sh  
toMqinlariga tebranadi.
O 
'rta quloq.
  Havo bilan toMgan o ‘rta quloqda uch xil suyakchalar mavjud. U lar 
bolg ‘acha, sandon
 va 
uzangi
 deb nomlanadilar, bu suyakchalar nog‘ora pardaning 
tebranishlarini  ichki  quloqqa  o'tkazadi.  Suyakchalardan  biri-  bolg‘acha  dastasi 
nog‘ora  pardaga  su q ilib   kirgan,  b o lg ‘ac h a n in g   ikkinchi  tom oni  san d o n g a  
birlashgan.  N o g ‘ora  pardaning  tebranishlari  b o lg 'a c h a   dastasi  bilan  san d o n  
o ‘sig‘idan  tuzilgan  richagning  uzunchoq  dastasiga  o ‘tadi,  shu  sababli  tovush 
tebranishlari amplitudasi kamayib, kuchi oshgan holda uzangiga keladi. Uzangining 
boshi  darcha membranasiga tarqalib turadigan yuzasi  3,2  mm2 ga teng.  N o g ‘ora 
pardaning yuzasi esa 70 mm2. Nog‘ora parda bilan o ‘zangi yuzasining nisbati  1:22, 
shutufayli tovush to‘lqinlari oval darcha membranasini taxminan22 barobar ortiqroq 
kuch bilan bosadi.
Havoli  muhitda yoyiladigan  tovush  tebranishlari  eshituv  suyakchalari  orqali 
o ‘tib, endolimfa suyuqligining tebranishlariga aylanadi.
0 ‘rta  quloqning  ichki  quloqdan  ajratib  turgan  devorchada  oval  darchadan 
tashqari, yumaloq darcha ham bor. Chig'anoq endolim fasiningoval darcha yonida 
vujudga  keladigan  va  chig'anoq  yo‘llari  orqali  o ‘tgan  tebranishlari  so‘nm asdan 
yumaloq darchaga yetib keladi.
8 8 - r a s m .  E shituv analizatori:
6
I- q u lo q   su p rasi;  2-tashqi esh itu v  y o 'l i ;  
3 -n o g * o ra  pard a; 4 -oval teshik; 5 -y u m alo q  
tesh ik ; 6 - b o lg ‘acha; 7-sandoncha; 8 -u z an g i; 9 - 
y a r im a y la n a k a n a l;  10-eshituv nervi;  1 1 -ich k i 
q u lo q ;  1 2 -c h ig ‘a n o q ;  ! 3-Y evstaxiyev n ay i.
-12
2
4
343
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘rta quloqda m. tensor tumpani bilan m. stapedius deb ataluvchi ikkita muskul 
bor.  Birinchisi  qisqarganda  n o g 'o ra   pardani  taranglaydi,  shu  tufayli  nog‘ora 
pardada tebranishlaming amplitudasi chegaralanadi, ikkinchisi esa uzangini mahkam 
ushlab turadi va shu bilan uning harakatlarini cheklaydi. Bu muskultar qattiq tovush 
berilgandan  so 'n g   10  m s  dan  keyin  reflektor  ravishda  qisqaradi.  O 'rta  quloq 
bo'shligMni  burun-halqumga tutashtiruvchi  Evstaxiy nayi  borligidan o 'rta quloq 
b o ‘shligMdagi bosim atm osfera bosimiga teng boMadi.
Ichki quloq tuzilishi va vazifalari.
  Ichki quloqda chig‘anoq joylashgan bo‘lib, 
u yerda eshituv retseptorlari joylashgan. Chig‘anoq suyakdan tuzilgan spiral kanal 
boMib,  sekin-asta  kengayib  boradi,  odamda  2,5  o ‘ramni  tashkil  qiladi.  Suyak 
kanalining diametri chig‘anoq asosida 0,04 mm, chig‘anoq uchida esa 0,5 mm ni 
tashkil  qiladi.  Suyak  kanal  boshidan  oxirigacha,  y a ’ni  chig'anoqning  deyarli 
uchigacha ikkita parda bilan ajralgan: yupqaroq parda 
vestibulyar membrana
 yoki 
reysner membranasi,
  zichroq va mayinroq parda esa 
asosiy membrana
 deb ataladi. 
Chig'anoqning uchida ikkala membrana o ‘zaro birlashadi, ularda helicotma degan 
teshigi bor. Vestibulyar m em brana bilan asosiy membrana chig'anoq bilan suyak 
kanalini uchta tor yoM: yuqori, o‘rta va pastki kanallarga ajratib turadi.
C hig'anoqning yuqori kanali yoki vestibulyar narvoncha (scala vestibuli) oval 
darchadan  boshlanib,  chig‘anoq  uchigacha  davom  etadi,  bu  yerda teshik  orqati 
chig‘anoqning pastki kanali-nog‘ora narvoncha (scala tumpani)ga kelib tutashadi, 
nog‘ora  narvoncha  esa  yum aloq  darcha  sohasida  boshlanadi.  Yuqori  va  pastki 
kanallari perilimfa bilan toMgan, o ‘z tarkibiga ko‘ra serebral  suyuqlikka o ‘xshab 
ketadi.
Yuqori va pastki  kanallar orasida o 'rta kanal  yotadi.  Bu kanalning bo'shligM 
ikkala kanal bilan tutashmaydi va endolimfa bilan toMgan boMadi. Bu suyuqlikning 
tarkibi perilimfaga nisbatan  100 barobar ko‘p kaliy ionlarini ushlasa,  10 barobar oz 
natriy  ionlarini  ushlaydi.  C hig‘anoqning o ‘rta kanali  ichida,  asosiy membranada 
tovush  sezuvchi  apparat-kortiy  organi joylashgan.  Chig‘anoqda  tukli  retseptor 
h u jay ralar  m avjud  boMib,  ana  shu  hujayralar  tovush  tebranishlarini  nerv 
q o ‘zg‘alishlriga aylantiradi (trans formatsiya).