O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Limfaningtarkibivaxossalari.
 
Katta  yoshli  odamda  bir  sutkada  interstitsial 
bo‘shliqqa 20  I  suyuqlik qondan o ‘tadi.  U ndan 2 -4   I  limfa suyuqligi b o ‘lib, qon- 
tomirlar sistemasiga qaytariladi. Qondagi oqsillam ing 50-100%  interstitsiyga o ‘tadi. 
Bu oqsillaming asosiy qismi qon-tom irlariga qaytarilishi  kerak, bunday vazifani 
limfa sistemasi bajaradi.
Och  vaqtda  yoki  yog‘sizroq  ovqat  iste’mol  qilgandan  so‘ng  yig‘ib  olingan 
limfa suyuqligi tiniq rangsiz suyuqlik. Uning tarkibiga hujayra elementlari, oqsillari 
(202/1) lipidiar, postmolekulali organik birikmalar (aminokislolalar, glukoza, glitserin), 
elektrolitlar kiradi. Y og‘li ovqat iste’mol qilgandan so‘ng ichaklar limfa suyuqligi 
va  ko‘krak  limfa  suyuqligi  tarkibi-oq-sut  rangiga  kiradi.  Buning  sababi  uning 
tarkibida  yog‘  tom chilari  ko‘p  b o 'tad i.  H ujayra  elementlarining  asosiy  qism i 
limfotsitlargato‘g ‘ri kelib, ulaming soni 8 . 109/1 gateng. Eritrotsitlar juda ozm iqdorda 
bo'ladi.  U lam ing  soni  to ‘qim alar ja ro h atlan g an d a   ortadi.  T rom botsitlar  esa 
bo‘lmaydi. M akrofag va monotsitlar ju d a oz. Limfaning ion tarkibida qon plazmasi 
va  interstitsional  suyuqlik  ion  tarkibiga o ‘xshash.  Limfa suyuqligi  tarkibida  qon 
plazmasida mavjud qon ivishida ishtirok etuvchi omillaming hammasi oz miqdorda, 
antiteloiar  turli  fermentlar  bor.  Xolisterin  va  fosfolipidlar  lipoproteinlar  holida 
uchraydi.
Limfaninghosilbo'lishi.
 Limfa suyuqligi hosil boMishi filtratsiya, diffuziya va 
osmos  hodisalariga  asoslangan.  K apillyarlardagi  va to'qim alararo  suyuqlikning 
gid ro statik   bosim i  farqi  h isobiga  s o d ir  b o   ladi.  K ap illy arlar  d e v o rin in g  
o‘tkazuvchanligi katta o ‘rin tutadi. Turli oMchamdagi zarrachalami limfa tomirlaridan 
ularbo‘shlig‘iga o ‘tishining ikki yo‘li mavjud. Ulardan birinchisi-kapillarlardevori 
orasidagi yoriqlar kengayib, torayib turishi mumkin. Ular kengayib yirik molekulali 
zarrachalami  o ‘tkazadi.  Ikkinchi  y o ‘li-endoteliy  hujayralari  sitoplazmasi  orqali 
mikropinotsitoz pufakchalari va vezikulalar yordam ida o ‘tadi.
Limfa hosil bo‘lishida to‘qima vaqon-tom ir kapillarlaridagi gidrostatik va onkotik 
bosim  asosiy o ‘rin  egallaydi. Qonning gidrostatik  bosimining ortishi  limfa  hosil 
boMishini kuchaytiradi, onkotik bosim ining ortishi esa aksincha.
Limfaningharakatlanishmexanizmi.
  Limfaning harakati uni limfa kapillarlarida 
hosil bo‘lishidan boshlanadi.  Limfa suyuqligining hosil  bo‘lishi joyidan boshlab, 
to  b o ‘yin  so h a sid a g i  venalariga  q u y ila d ig a n   jo y g a c h a   uning  h a ra k a tin i 
lim fangionlarning  ritm ik  qisqarishi  t a ’m in lay d i.  L im fangionlar,  n aysim on 
mikroklapanlar bo‘lib, o ‘zini tarkibida limfani harakati uchun zarur bo‘lgan barcha 
elementlar mavjud:  Muskul qavati, distal  va  proksimal  klapanlar mavjud.  Lim fa 
suyuqligi kapillarlardan kichik limfa tomirlariga siljigandan so‘ng limfangionlar limfa 
bilan  to‘la  boshlaydi  va  uning  tomirlari  qisqara  boshlaydi.  Muskullar qisqarishi 
uning ichki bosimini oshiradi va distal qism klapani yopilib proksimal qism klapani 
ochiladi. Natijada limfa navbatdagi limfangionga siljiydi(65-rasm).
243
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

65-rasm. 
L im fa to m irla rid a  lim fa 
harakati mexantzmi 
(G.  I. Lobov bo‘yÍcha).
A' qisqarísh davridagi limfangion; B-tolish davrídagi limfangion;
D-tinch holdagi linfangion; a-limfangionnimuskul manjetasi; b-klapan;
1-limfangion miotsitlaríning tinchlik va harakat potcnsiali;
2-limfangion devori qísqaríshi; 3- limfangion bo‘shlig(idagi bosim. Strelka bilan limfii
yo'nalishi ko‘rsatilgan.
Limfangionlar shu  tariqa  venalarga  quyiladigan joyigacha  ishlaydi.  Go'yoki 
yurak ishiga o ‘xshab, sistola v a diastoladan iborat b o la d i.  Ulam ing qisqarishtari 
bir m inutda 8-10 tagacha b o ‘)ishi mumkin.
Limfaning harakatiga skelet muskullarining qisqarishi ham ta ’sir etadi. Uning 
harakatiga yana qorin bo‘shlig‘idagi bosim va hazm a ’zolari harakati ta ’sir etadi. 
Bundan tashqari aortaning pulsatsiyasi va nafas harakatiari ham ta ’sir etadi. Nafas 
olganda limfa yoMlari kengayadi, nafas chiqargandatorayadi.
Limfa tomirlari adrenergik va xolinergik nerv tolalari: bilan ta’minlangan. Ulaming 
innervatsiyasi arteriyalar innervatsiyasidan 2-2,5 baravar kuchsizroq. Adrenergik 
va xolinergik tolalar kichik diam etrik limfa tomirlami katta diam etrlik tomiriarga 
o ‘tayotgan joylarda va klapanlar bor joylarda ko‘proq to ‘plangan.
Sim patik nervlaming q o ‘z g ‘a!ishi limfa tomirlarini qisqartiradi -  parasimpatik 
nervlaming qo‘zg‘alishi esa ham qisqarishini, ham kengayishini ta’minlaydi. Ko‘krak 
y o i i  ikki tomonlama innervatsiya oladi, ham simpatik, ham parasimpatik. Q o‘l va 
oyoqlam ing limfa tomirlari faqat simpatik tolalardan innervatsiya oladi. Magistral 
v a  p eriferik   limfa  to la la rid a   q isq a rish la r  ritmi  m iotsit  m em branasidagi  a-
244
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

adrenoretseptorlar faollashishi hisobiga kelib chiqadi. Limfa tomirlari qisqarishlaríni 
tormozlanishi esa ATF chiqishi  va P -  adrenoretseptorlam i  faollashishi  hisobiga 
amalga oshadi.
A drenalin  lim fa  oqishini  kuchaytiradi  va  k o ‘k rak   yoMIarida  bosim ning 
qisqarishlar chastotasi va amplitudasini oshiradi.