O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Download 13,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet151/243
Sana07.07.2021
Hajmi13,57 Mb.
#112049
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   243
Bog'liq
Normal fiziologiya (O.Alyaviya va b.) (1)

xususiy
  va 
tutash.
Xususiy  tomir  reflekslari
  to m irla m in g   o ‘zida  jo ylashgan  retseptorlardan 
keladigan 
im p u ls la r
hisobigayuzagachiqadi. Aorta ravog‘ivauyquarteriyasining 
ichki  va  tashqi  tarmoqlarga  boMingan  sohasida joylashgan  retsep to rlar  katta 
fiziologik ahamiyatga ega.  Yuqorida aytilgan tomirlar sistem asining retseptorlar 
to ‘plangan sohasi -  
refleks chiqaruvchi soha
 deb ataladi.  1866-yilda l.F. Sion va 
K. Lyudviklar bu soha mavjudligini ochishgan. Arterial bosim ko'tarilganda aorta 
devorlari cho‘zilib, baroretseptorlar ta ’sirlanadi.
Depressor nerv tolalari orqali ta ’sirotlar uzunchoq m iyaning tom irlar tonusini 
boshqaruvchi markazga borib, efferent tolalar orqali tomirlami silliq muskullariga 
im pulslar kelishi sekinlashadi. N atijada yurak urishlari soni sekinlashadi. Arterial 
refleksogen sohadan faqat depressor markazgina qo‘zg‘almay, balki arterial bosim 
tushganda  depressor  nervda  im pulslar  soni  kamayib,  adashgan  nerv  markazi 
tormozlanadi vasimpatiknerv faollashadi. Natijada tom irlartorayib, yurak fooliyati 
kuchayadi va oqibatda arterial bosim  ortadi. Yuqorida aytilgan  ikkala mexanizm 
m anfiy  qaytar  bog‘lanish  o rq ali  b o shqarilib  arterial  b o sim n i  boshqarishni 
autoreguly ator mexanizmi hisoblanadi.
Ikkinchi refleksogen soha 1923 yil G ering tom onidanochilgan b o ‘lib, umumiy 
uyqu arteriyasini ik k ig a-ta sh q i v a ichki tarm oqlarigaajragan jo y id a  joylashgan. 
Bu jo y  karotid sinusi sohasi ham deb ataladi.
U y q u   arte riy asid a   a rte ria l  b o sim n in g   o rtish i  shu  s o h a d a   jo y la sh g a n  
baroretseptorlami ta’sirlaydi va vazokardial refleksni chaqiradi. Bu refleks 
Beynbridj 
refleksi
  deb  atalib,  buning  n atijasid a  tomirlar  kengayib,  y u rak   urishlari  soni 
sekinlashadi. Oqibatda arterial bosim  pasayadi.
239
www.ziyouz.com kutubxonasi


Shunday  qilib,  aorta ra v o g ‘i  karotid  sinusda arterial  bosim  qanchalik yuqori 
b o ‘lsa, arterial bosimni tushiruvchi  impulslar soni shuncha kamayadi.  Karotid si­
nus  sohasi  ham  aorta  ra v o g ‘i  singari  ham  depressor,  ham  pressor  soha  boMishi 
m umkin.  Uyqu  arteriyasida  bosimning  pasayishi  baroretseptorlardan  impulslar 
borishini pasaytiradi va reflek to r tarzda tomirlar torayadi. Natijada arterial bosim 
ortadi.
K ic h ik   q o n   a y la n is h   d o ir a s id a   arte ria l  b o sim n in g   o rtis h i,  uning 
b aro re tse p to rlarin i  t a ’s irla b ,  bradikardiya,  gipotoniya  va  taloq  tom irlarini 
kengayishiga olib keladi (Parin refleksi). Natijada arterial bosim pasayadi, o ‘pkada 
qonni dim lanib qolishi bartarafboMadi.
A rterial  bosim da  reflektor  boshqarilishi  nafaqat  mexanoretseptorlar,  balki 
xem oretseptorlar tomonidan ham   boshqariladi.  Ular qonni  kimyoviy tarkibining 
o ‘zgarishiga sezgir retseptorlar hisoblanadi. Bunday xemoretseptorlar aorta ravog‘i 
va  k a ro tid   sinusi  so h asid a  jo y la sh g a n .  Ular  qonda  COr   0 2  va  H+ ionlari 
konsentratsiyasi  o ‘zgarishiga  sezgirlar.  Karotid xemoretseptorlar,  asosan,  o ‘pka 
ventilyatsiyasini, aortal xemoretseptorlar esa yurak- qon-tomir sistemasi faoliyatini 
boshqarishda  ishtirok  etadi.  Xem oretseptorlar  yana  yurak  tomirlarida,  taloqda, 
buyrakda, suyak ko‘migida,  hazm traktida va boshqa joylarda mavjudligini V.N. 
Chernigovskiy ko‘rsatib bergan. Mexano- va xemoretseptorlar venoz tizimida ham 
mavjud.
Shunday  qilib,  aorta ravog‘i  va uyqu  arteriyasi  sohasidagi  xemoretseptorlar 
pressor reflekslam i,  m exanoretseptorlam i ta ’sirlanishi esa depressor reflekslami 
keltirib chiqaradi.
Tutish reflekslar boshqa tizim va a ’zolardan yuzaga chiqib, arterial bosimning 
o rtish i  b ila n   nam oyon  b o ‘lad i.  B unday  re flek slam in g   g av d a  yuzasidagi 
retseptorlarga ta’sir etib yuzaga chiqarish mumkin. Masalan, og‘riq bo‘lganda qorin 
bo‘shlig‘i a ’zolaridagi tomirlar reflektor tarzda torayadi va arterial bosim ortadi. 
Teri retseptorlariga sovuqning ta ’siri natijasida tomirlar torayadi.

Download 13,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   243




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish