O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

yopiq pnevmotoraks
  v u ju d g a  keladi.  Yopiq  pn ev m o to rak s
247
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tibbiyotda tashxis qo‘yish va davolash maqsadlarida hosil qilinadi. Ikki tomonlama 
ochiq pnevmotoraks holatida zudlik bilan tibbiy yordam ko‘rsatilm asao‘limga olib 
kelishi  mumkin.  Bunday holatda sun’iy nafas oldirish, ya’ni  nafas y o ‘llari orqali 
o ‘pkaga havoni ritmik ravishda kiritish yoki ko‘krak qafasini tabiiy nafas harakatlari 
kabi sun’iy ritmik kengaytirish va qisish kerak. Yopiq pnevmotoraks bo ‘lganda u 
yerdagi  havo m a’lum vaqt 
0
‘tgandan  so ‘ng qonga so‘rilib ketadi  va yana plevral 
b o ‘shliqdagi bosim manfiy b o iib  qoladi.
P lev ra  b o ‘shlig‘ida  bosim ning  m anfiy  bo‘lishiga  asosiy  sabab,  bu  o ‘pka 
to ‘qim asining  elastik  tortishish  kuchi  v a  plevra  pardalarining  havoni  so‘rish 
xususiyatiga ega ekanligi.
N afas olish va chiqarish  vaqtida k o ‘krak qafasi bo‘shlig‘i kengayib kichrayib 
turadi.  Shunga monand ravishda o ‘pka ham  passiv ravishda kengayib, kichrayib 
harakat qiladi. Bunday harakatlami Donders modelida o ‘rganish mumkin. Donders 
modeli  tubiga  rezina  parda  qoplangan  shisha  idishdan  iborat.  Idishning  yuqori 
qismi  berkitilgan  bo‘Iib  uning  o ‘rtasidan  shisha nay o'tkazilgan.  Unchalik  katta 
b o ‘lm agan  hayvondan  (kalamush,  quyon yoki mushukcha) qirqib  olingan  o ‘pka 
traxeya, bronxlari bilan birgalikda shisha idishchaga o'matiladi. Idish ichidagí bosim 
m onom etr orqali o ‘lchanishi m umkin. Idishning rezina pardali tubi pastga tortilsa, 
idish  hajm i  kattalashadi,  ichidagi  bosim   atmosfera bosimidan past b o ‘lib qoladi, 
o ‘pka to ‘qimasi cho‘zilib, ichiga atm osfera havosi kiradi. Rezina parda tubi qo‘yib 
yuborilsa, avvalgi joyiga qaytadi.  Idish hajmi kichrayadi; o ‘pka to ‘qimasi elastik 
xossalari tufayli siqiladi, ichidagi bosim  ko‘tarilib, havo o ‘pkadan tashqariga chiqadi.
O 
'pka to ‘qimasining elastik tortish kuchi.
  0 ‘pka to‘qimasining elastik tortish 
kuchi uch om ilga bog‘liq:
1) alveolalar ichidan qoplanib turuvchi (surfaktan) moddaga;
2 ) o ‘pka to ‘qimasi elastik tolalariningtarangligiga;
3)bronxlarm uskullarining tonusiga.
0 ‘pkaning  elastik  tortishish  kuchidan  2/3  qismi  alveolalar  devorining  yuza 
tarangligiga bog'liq.
A lveolalam ing  ichki  yuzasini  suvda  erimaydigan  20 -1 0 0  
nm
  qalinlikdagi 
fosfolipid m odda - surfaktan qoplab turadi.  U esa alveolalami bir-biriga yopishib 
qolishiga y o ‘l qo‘ymaydi. Surfaktan 2 tipdagi pnevmotsitlarda sintezlanadi. Uning 
sintezlanishi  parasimpatik  nerv  ta ’sirlanganda  kuchayadi,  adashgan  nerv  kesib 
q o ‘yilganda  esa sekinlashadi.
Alveolalardagi  bosim  nafas  olinm aganda va  nafas  yo‘llari  ochiq  boMganda 
atm osfera  bosimi  bilan  teng  boMadi.  N afas  olganda  alveolalarda  bosim  pasaya 
b o sh lay d i.  Bosim   pasayishi  in sp ira to r  muskullarning  qisqarishiga  va  nafas 
y o ‘llarining qarshiligiga  bog‘liq.  A garda  havo yollari  berk  bo‘lsa,  kuchli  nafas 
olishga harakat qilinganda bosim - 70 
mm sim. ust.
 gacha pasayishi mumkin. Nafas 
chiqarganda  alveolalarda  bosim  atm osfera  bosimidan  yuqoriroq  boMadi.  Nafas 
y o ‘Ilari  to ‘siq b o ‘lib, kuchli nafas chiqarishga harakat qilinganda bosim  100 
mm 
sim.  ust.
  gacha ortishi mumkin.
248
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M anom «tr
67-rasm. Nafas olish va chiqarísh akti mexanikasini ko‘rsatuvch¡ 
Donders modcli.
0 ‘p k a hajm i va sig‘im lari. 0 ‘rta yoshli odam tinch turganda 500 ml (300 dan 
800) gacha havoni nafasga oladi.  Bu o ‘pkaning