O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Gols refleksi
 deb ataladi.  Ichakda joylashgan affer­
ent tolalar impulslari orqa miyaga, undan uzunchoq miyaga olib boradi. Adashgan 
nerv tonusi ortib, yurak urishlari sekinlashadi yoki to ‘xtab qoladi.
Vagal reflekslarga Danini-Ashner refleksini ham kiritish mumkin. Ko‘z soqqalari 
bosilganda bradikardiya kuzatiladi-yurak urishlari minutiga 10-20 tagacha kamayadi.
Yurakdan  boshqa  visserai  organlar  faoliyatiga  ta ’sir  etuvchi  reflekslar  ham 
mayjud. Shular jumlasiga Genri-Gauyeming kardiorenal refleksini misol qilish mumkin. 
Chap qorincha devorlarining cho‘zilishi diurezni kuchayishiga olib keladi.
Shunday qilib, kardial reflekslami uch guruhga bo'lish mumkin:  I. Xususiy -  
yurak-qon-tomirlar retseptorlarini ta’sirlanishidan kelib chiquvchi. 2. Payvasta -  
boshqa har qanday a ’zolar qitiqlanganda.  3.  X os boMmagan -  fiziologik tajriba- 
lardan kelib chiqadigan yoki patologik holatlarda kelib chiqadigan.
Yurak faoliyatining gumoral  boshqarilishi.
  Q onda  aylanib  yurgan  barcha 
biologik  faol  m oddalar yurak  faoliyatiga  to ‘g ‘ridan  to ‘g ‘ri  yoki  bilvosita  ta ’sir 
k o ‘rsatadi.  Lekin  yurak  faoliyatiga  gumoral  boshqaruvchi  ta ’s ir  etadiganlari 
unchalik ko‘p ham emas. Bular qatoriga buyrak usti bezi mag‘iz moddasida ishlab 
chiqariluvchi katexolaminlar-adrenalin, noradrenalin va dofaminlami kiritish mumkin. 
Bu  gorm onlar  kardiom iotsitlam ing  ä-adrenoretseptorlariga  ta ’sir  ko‘rsatadi. 
Hujayraning adenilatsiklaza fermentini faollab siklik AMFning sintezini kuchaytiradi. 
So‘ngra fosforilaza jarayoni tezlashib energiya almashinuvi  kuchayadi,  m iokard 
energiya manbayi bilan ta’minlanadi. Natijada peysm ekker hujayralarida m usbat 
xronotrop,  ishchi miokardda esa musbat inatrop ta ’sir yuzaga keladi.
227
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Boshqa gorm onlam i miokardga ta’siri nospetsiflk hisoblanadi. Oshqozon osti 
bezi D-hujayralari ishlab chiqaradigan glikogen adenilatsiklazani  faollab musbat 
inotrop  t a ’s ir  k o ‘rs a ta d i.  B uyrak  usti  bezi  p o ‘stlo q   m oddasi  g orm onlari 
(kortikosteroidlar)  v a  angiotenzin  musbat  inotrop  ta ’sir  ko‘rsatadi.  0 ‘zida  yod 
tutuvchi  qalqonsim on  bezi  gormonlari yurak urishlari  sonini  oshiradi.  Yuqorida 
sanab o ‘tilgan gorm onlar ta ’siri simpatoadrenal tizim  orqali ta ’sir ko‘rsatadi.
Gipoksemiya,  g iperkapniya  va  atsidoz  yurak  m iokardini  qisqaruvchanlik 
faoiiyatini pasaytiradi.
Atsetilxolinni yurak faoliyatiga ta’siri hujayra mem branasining K+ ioni uchun 
o ‘tkazuvchanligini  o sh ira d i, depolyarizatsiyaga to ‘sqinlik qiladi. N atijada si­
nus  tugunida  sekin  d ia sto lik   depolyarizatsiya  hosil  b o ‘lishi  kechikadi,  XP 
qisqaradi, oqibatda y u ra k  urishlari sekinlashadi. A trioventrikulyar tugunchada 
esa K* ionlari o ‘tishi C a++ ionlari chiqishiga qarshilik qiladi. Fosforilaza ta’sirida 
hujayra m em branasini Ca** uchun o ‘tkazuvchanligi ortadi. 0 ‘z navbatida yurak 
qisqarishlari soni, o ‘tkazuvchanligi ortadi. N oradrenalin atsetilxolinga nisbatan 
sekin parchalanadi.  S h u n in g  uchun ham sim patik t a ’sir uzoqroq davom etadi. 
Y urak faoliyatida e le k to rlitla r ahamiyati katta.  H ujayra atrofidagi m uhitda K* 
ionlari m iqdorining  o rtish i  yurak faoiiyatini susaytiradi.  Ion  konsentratsiyasi 
o ‘zgarishi hisobiga, m em brananing kaliy uchun o'tkazuvchanligi ortadi; natijada 
q o ‘zgaluvchanlagi  p a sa y a d i,  q o ‘zg ‘alishlarni  o ‘tk azish   sekinlashadi,  sinus 
tuguni yurak ritmini boshqaruvchi vazifasini bajara olm ay qoladi. K+ ion miqdori 
ortiqcha b o ‘lsa,  y u rak   d iasto lad a to ‘xtab  qoladi.  Y urakka  H+ va HCO' ionlari 
ham   xuddi  sh u n d a y   t a ’s ir   k o 'rs a ta d i.  K alsiy  io n la ri  k o ‘p  b o ‘lsa,  yurak 
m uskullarini qisqaruvchanligi, o ‘tkazuvchanligi ortad i va yurak sistola vaqtida 
to 'x ta b  qoladi.
Y urakning e n d o k rin  vazifasL BoMmachalar miotsitlarida (asosan o‘ng bo‘lma- 
cha)  granulyar  h u ja y ra la r  b o ‘lib,