O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

fonokardiogramma
 deb ataladi. 
Usulni o ‘zi esa 
fonokardiografiya
 ( FK G  ) deb ataladi. FKG da va  1  va 2 tondan 
tashqari yan a 3 va 4 tonlam i ham yozib olish mumkin. (rasm).
Yurak faoliyatining  boshqarish  mexanizmlari.
  Organizmni  o ‘zgaruvchan 
tabiatiga  m oslashuvi  yurak  faoliyatida  o ‘zgarishlami  keltirib  chiqaradi  va  u bir 
qator boshqaruv mexanizmlar hisobiga am alga oshiriladi. Bu mexanizmlaming bir 
qism i  y u ra k n in g   o*zida  jo y la sh g a n   -  yurak  ichi,  intrakardial  boshqarilish 
m exanizm lari.  Bularga:  hujayra  ichi  boshqarish  mexanizmlari,  hujayralararo 
boshqarish mexanizmlari va yurak ichi periferik reflekslari kiradi.  Ikkinchi guruh 
boshqarish mexanizmlariga esa yurakdan tashqan (ekstrakardial) mexanizmlar kiradi. 
Bularga: nerv vagum oral boshqaruv mexanizmlar kiradi.
222
  .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yurak ichi boshqaruv mexanizmlari.
  //u ja y ra  ichi  boshqaruv  mexanizmlari: 
Elektron mikroskop yordamida yurak muskullari tekshirib ko‘rilganda ular alohida 
m iotsitlardan  tash k il  topganügi  va  b ir  b iri  b ilan   k o ‘ndalang  d isk lar  b ilan  
b o g ‘iangan!igi  aniqlangan.  Har  b ir  m io tsitd a  oqsil  sintezini  b o sh q aru v ch i 
m exanizm lar  b o ‘lib,  uni  tuziüshi  va  vazifasini  saqlab  turadi.  O qsillar  sintezi 
autoregulyator yo‘l bilan boshqariladi.
Yurak zo‘riqish ish bilan ishlasa (doimiy jism oniy ish yoki mashq) miokardning 
qisqartiruvchi  va  tuzilishini  ta ’m inlovchi  o q sillar  sintezi  kuchayadi.  Bu  esa 
miokardning 
ishchi (fiziologik) gipertraftyasi
 deb ataladi.
Yurak muskullarimng qisqaruvchanligi, tolalarining tuzilishiga va tolalam ing 
uzunligi hamda sarkomeming tarangligiga b o g ‘liq. Yurak miokardining qisqarish 
kuchi  o ‘z-okzini  boshqaruvchi  ikki  m exanizm ga  bog‘liq  holda  am alga  oshadi: 
geterometrik va gomeometrik yo'llar bilan.  Y urak muskuli tolalarining qisqarish 
kuchi, ulam ing qisqara boshlashdan oldingi  uzunligiga bog‘liq.  Bu bog'lanishni
O. Frank va Ye. Starling ta’riflab berganlar va bu holat * 
Yurak qommi»
 yoki «Frank- 
Starling  qon uni»  deb  ataladi.  Yurak  m iotsitlari  diastola  vaqtida qanchalik  k o ‘p 
cho'zilsa,  yurakka shuncha ko‘p qon keladi.  H ar bir miofibrillalar ichidagi  aktin 
iplari  miozin  iplaridan  ko proq  surilib  uzoqiashadi,  o ‘z  navbatida  qo'shim cha 
ko‘prikchalar  soni  ortadi  va  yurakning  qisqarish  kuchi  o'shancha  ortadi.  Shu 
sabablarga ko‘ra yurakka venoz tizim orqali qonga qon kelsa, shuncha m iqdorda 
arterial tizimga chiqarib yuboriladi. Yurak faoliyatining miogen yo‘l bilan shunday 
boshqarilishi geterom etrik 
boshqarilish mexanizmi
 deb ataladi (muskul toiasining 
uzunligini harxilligi).
Gomeometrik boshqarish  mexanizmi  sarkom er  uzunligining o'zgarishi  bilan 
bogMangan  em as.  Biologik  faol  m o d d alar  (k atex o lam in lar)n m g   m u sk u llar 
metabolizmiga va unda energiya ajratilishiga bevosita ta’siriga asoslangan.
Adrenalin va noradrenalin, C a ^  ionlarini X P vaqtida kirishini kuchaytiradi va 
yurak qisqarishlarini kuchaytiradi.
Chap qorinchadan qonni aortaga chiqishi qiyinlashganda, yurak qisqarishlari 
kuchi ma’!um chegaralargacha kuchayadi (A nrep effekti).
H
ujayralararo boshqaruv mexanizmi.
 M iokard hujayralarini biriktirib turuvchi 
oraliq disklar turlicha tuzilgan. Ayrim oraliq disklar faqat mexanik vazifani, ba’zilari 
k a rd io m io tsitlarg a  kerakli  m oddalam i  ta sh ish ,  boshqalari  esa  n e k su sia r  -  
qo‘zg‘alishlami hujayradan hujayraga o (tkazadi. Hujayralararo m unosabatlam ing 
buzilishi yurak muskultarining asinxron qisqarishiga va yurak aritm iyalariga olib 
keladi.  Faqat kardiomiotsitlar o ‘rtasidagi m unosabatlar emas, balki m iotsitlar va 
biriktiruvchi to‘qim a hujayralari orasidagi munosabatlar yurak faoliyati uchun katta 
ahamiyatga ega. Biriktiruvchi hujayralar m iotsitlar uchun faqat tayanch tizilm asini 
emas,  balki  ular,  miotsitlarga  nisbatan  trofik  vazifani  ham  bajaradi.  Bu