O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

natriyuretik  gorm on
  yoki 
atriopeptid
  deb 
nomlanadigan m oddalar sintez qilinadi.
Gormonlar sintezi; b o ‘lmachalarga ko‘p qon to'planganda (ular cho‘zilganda), 
aortada bosim turg‘un k o ‘tarilganda, qonda natriy m iqdori ortganda, adashgan va 
simpatik nerv faollashganda, qonda vazopressin ortganda kuchayadi. Natriyuretik 
gormon ta’siri xilm a xil.  U ning ta ’sirida buyraklardan N a+(90  marta) va C l' (50 
m artagacha)ni  e k sk re síy a si  kuchayadi,  b ir  v aq tn in g   o 'z id a   ularni  nefron 
kanalchalarida  reab so rb siy asi  pasayadi.  Renin  va  aldosteron  sekretsiyasini, 
angiotenzin II ning faolligini pasaytiradi. Natriyuretik gorm on mayda qon-tomirlar 
silliq  muskullarini  b o ‘shashtiradi,  shu yo‘l  bilan  arterial  bosim  tushadi.  Ichaklar 
silliq muskullarini b o ‘shashtiradi.
Q on-tom irlar tizim i. 
Yurak qon tomir tizimimngfmksianalsinflanishi.
 Yurak 
qon-tomir sistemasini funksional sinflashni bosimlar farqiga qarab boMingan. 
Yuqori 
bosimli
 va 
past bosimli
 sohalar.  Yuqori  bosimli  sohalarga:  chap  qorincha,  yirik 
arteriyalar, o ‘rta va kichik diametrli arteriyalar, arteriolalar. Past bosimli sohalarga - 
qolgan qismlar (kapillarlardan to chap bo‘lmachagacha) kiradi.
228
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rezistiv 
tomirlar
g » —*
arteriyalar  artertolalar
kapillyerlar
hajmli 
locntdar
C 3  
I  
;
venulalar 
venalar
16 
_ 6?" 
qonning umumii miqdondan % hajmda
6 2 - r a s m . 
Qon-tomirlaming har xil qismidagi gemodinamik ko‘rsatkichlar:
A -  qonning taqsimlanishi; B -  qon-tomirlar bo ‘ylab qon bosimini o 'zgarish sxemasi 
(Foikovbo'yicha,  1967-y). ö-1-yurak-«nasos»;  1 -2 -aorta vayirikarteriyalar; 2 - 3 -  
arteriola va kapillarlar; 3-4 -  prekapillar sfinklerlar; 4-5 -  kapillarlar; 5-6 -  
kapillariardan so ‘nggi tomirlar;
6-7 -  vénula va venalar.
Shved fiziologi B. Foikov ketma-ket ulangan qism lam i quyidagicha sinflaydi.
1. Yurak-nasos vazifasini bajarib, qonni tom irlarga ritmik ravishda haydab beradi. 
Bosim sistolada  120 mm sm ust, diastolada esa 0 ga teng boMadi.
2. Elastik tipdagi tomirlar- katta qon aylanish doirasida aorta va yirik arteriyalar, 
kichik qon aylanish doirasida o‘pka arteriyasi va uning tarmoqlari kiradi. Kom pressor 
kamera ham deb ataladi. Bu tomirlar elastik tolalardan tashkil topgan boMib, q o n - 
tomirlarda qonning uzluksiz harakatini,  ham da  diastola vaqtida bosimni  p asay ib  
ketmasligini ta ’minlaydi. Bu qismlarda bosim   120/80 ga teng.
3. Yuqori qarshilikka ega tomirlar 
(rezistiv tomirlar)
 prekapillar va postkapillar 
tom irlar  kiradi  (arteriola  va  venulalar).  Bu  tom irlarda  muskul  qavati  y a x sh i
229
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rivojlangan.  Bosim 3 0 -6 0  mm sm ust teng. Qon-tomirdagi bosimning sistolik va 
diastolik to'lqini y o ‘qoladi
4. PrekapiUar-jo 'mrak tipidagi tomirlar (sfinkterli tomirlar) -
 mayda arteriolalar 
kirib,  umumiy  qon  aylanishiga  qarshilik  ko‘rsatadi.  Silliq  muskui  tolalarining 
qisqarishi tom irlar teshigini to ‘sib, b o ‘shashganda esa ochib qo‘yib, kapillarlarda 
qon oqishini va m oddalar almashinuvini boshqaradi.
5. Almashinuv tomirlar
 -  haqiqiy kapillarlar.  Bu  yerda qon  to‘qimalar hilan 
yaqinlashadi.  Shu  yerda yurak  qon-tomir  sistemasi  o ‘zining vazifasini  bajaradi. 
Yani to ‘qima va qon orasida gazlar va moddalar almashinuvi sodir boMadi.