O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

buyraklar,  o ‘pka,  teri,  hazm tizimi, jigarlar
 ishtirok etadi. Chiqaruv a ’zolarining 
asosiy vazifasi organizm ichki muhiti doimiyligini saqlashdan iborat. Chiqaruv a’zolari 
bir-biri  bilan  uzviy  bogMangan  b o ‘lib,  birining  faoliyati  buzilishi  boshqasini 
faoliyatigata’sir etadi.
306
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Buyraklar
  in so n n in g   a s o s iy   ch iq aru v   a ’z o si  h is o b la n a d i.  B uyraklar 
organizmdan oshiqcha bo ‘lgan  suv, organik  va noorganik moddalam i, moddalar 
almashinuvining oxirgi mahsulotlarini, organizm uchun yot va zararli moddalami 
chiqarib yuboradi.
O'pka
 karbonat angidridi  va suvni, ayrim uchuvchi  m oddalam i organizmdan 
chiqarib yuboradi. Masalan: narkozqo‘llanganda organizmdan eflrvahloroformlami 
chiqarib yuboradi. Ko‘p m iqdorda alkogol ichimliklari iste’mol qilinganda, spirtni 
chiqarib yuboradi. Buyraklami faoliyati buzilganda esa, qonda yig'ilib qolgan ayrim 
chiqindi moddalar o ‘pka orqali chiqarib yuboriladi, bularga mochevina, ammiak va 
hokazolarkiradi.
Hazmtrakti
 orqali oziq mahsulotlarparchalanishidan hosil bo‘lgan mahsulotlar, 
suv,  o ‘t  va  xazm  shirasi  tarkibiga  tushgan  m oddalar (m orfin,  hinin,  salitsilatlar, 
simob, yod) chiqarib yuboriladi.
Jigar
 orqali esa gemoglobin almashinuvini m ahsulotlari va boshqa porfirinlar 
o ‘t  pigmenti  shiklida.  xolesterin  almashinuvini  oxirgi  m ahsulotlari  o ‘t  kislotasi 
shaklida  chiqarib  yuboriladi.  Bundan  tashqari  d o rivor  m oddalar  (antibiotiklar), 
fenolrot, mannit, inulin va boshqalar chiqarilib yuboriladi.
Teh
 asosan 
ter bezlari
 va y o g ‘  bezlari  hisobiga  chiqaruv  a ’zosi  hisoblanadi. 
T er  bezlari  orqali  suv,  organik  moddalar jum ladan,  m ochevina,  sut  kislotasi, 
kreatinin, siydik kislotasi,  ishqoriy metal tuzlari, (N a),  uchuvchi yog‘  kislotalari, 
mikroelementlar, hazm fermentlari (pepsinogen, amiiaza, lipaza va ishqoriy fosfetoza). 
Buyrakning og‘ir xastaliklarida oqsil almashinuvi m ahsulotlarini chiqarib yuborishi 
kuchayadi.
8 1-rasm . C hiqaruv jarayonida ishtirok etuvchi a ’zolar.
307
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yog' bezlari
 v a 
su t bezlari chiqaruv
 a’zolari  ichida alohida ahamiyatga ega. 
Ulaming m ahsulotlan alohida fiziologik ahamiyatga ega. Y a’ni sut chaqatoqning 
asosiy oziq mahsuloti bo* Isa, yog‘ esaterini moylab, har xil shikastlardan saqlaydi. 
Yog* bezlari orqali erkin yog* kislotalari va jinsiy gormonlar mahsulotlan chiqarilib 
yuboriladi.
B uyrak  va  u n in g   vazifalari.  Buyraklar  asosiy  chiqaruv  a’zosi  bo‘lib, juda 
ko*plab vazifalami bajaradi.
1.  Chiqaruvyoki ekskretor vazifasi.
  Buyraklar organizmdan ortiqcha bo*Igan 
suv, noorganik va organik moddalar, azot almashinuvi mahsulotlari, yot moddalar, 
mochevini, siydik kislotasi, kreatinin, ammiak, dorivor moddalar.
2.  Suv muvozanatini saqlash.
  Hujayra ichi va hujayra tashi suv miqdorini bir 
xilda ushlab turish (volyumoregulyatsiya).
3.  Ichki  m uhit  suyuqliklarini  osm otik  bosim i  barqarorligini  saqlash 
(osmoregulyatsiya).
4.  Ichki muhit suyuqliklarini ion barqarorligini ta'minlash.
5.  Kislota- asos  muvozanatini saqlash.
6.  Fiziologikfaol moddalar ishlab chiqarish:
 renin, eritropoetin, vitamin DJt 
prostoglandinlar, bradikininlar, urokinaza.
7.  Qon bosim ini boshqarishda ishtirok etish.
8.  Eritropoezda ishtirok etish.
9.  Gem ostozda ishtirok etish.
10.  Oqsil, yog*, uglevodlar almashinuvida ishtirok etish.