O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

gastrointestinal  gormon\am\ng 
ahamiyati  katta.  B u  m oddalar me’da,  o ‘n  ikki  barmoqli  ichak,  me’da osti  bezi 
shilliq qavatlari endokrin hujayralaridan ishlab chiqariladi. Bu hujayralaraminlami 
qamrab olib  u lam i  karboqsillash xossasiga qarab 
APUD-tizimi
 deb ataladi.  Bu 
m oddalam ing ayrim lari neyronlarda hosil b o ‘ ladi va neyrotransmitter vazifasini 
o 'taydilar.  G astro in testin al  gorm onlar  shira  ajratish,  motor,  so‘rilish,  trofik 
jarayonlam i,  boshqaruvchi  peptidlami  ajralishini  boshqaradi  va umumiy ta ’sir 
k o ‘rsatadi:  m o d d a   alm ash in u v i,  y u ra k -q o n -to m ir  tizim i,  endokrin  tizim i 
faoliyatlariga ta ’sir qiladi.
O g‘iz  b o ‘sh lig ‘idagi  hazm .  Hazm  og‘iz b o ‘shlig‘idan  boshlanadi,  bu  yerda 
oziqli  m oddalar  m exanik  va  kimyoviy  ishlovdan  o ‘tadi.  Mexanik  ishlov-oziq 
moddalaming maydalanishi, ulaming so‘lak bilan namlanishi va ovqat luqmasining 
hosil  qilishidan  iborat.  Kimyoviy  ishlov -  so ‘lak tarkibidagi  fermentlar ta ’sirida 
oziq moddalaming gidrolizga uchrashishidir. O g‘iz bo‘shlig‘iga uch juft katta so'lak 
bezlarining: quloq o ld i,ja g ‘ osti, til osti va tilning yuzasida, tanglay va lunj shilliq 
qavatidajoylashgan ko‘p mayda soMak bezlarining chiqaruv yollari ochilgan. Quloq 
oldi va tilning yon yuzasida joylashgan bezlar shirasi-seroz (oqsil)-ya’ni suv, oqsil 
va  tuzlardan  iborat.  Tilning  o ‘zagida,  qattiq  va yumshoq  tanglayda joylashgan 
so‘Iak shilimshiq b o ‘lib ju d a ko‘p mutsin saqlaydi. Jag' osti va til osti bezlar aralash 
xarakterga ega.
G astro in testin al g o rm o n larn in g  asosiy ta ’sirlari
Gormoe
Gastrin
Hosil bo'lbb joyi 
M e'daning antral  qismi, 
tngichka  ichakning  prak-simal 
qismida
(G-hujayra)  kuchaytiradi.
Ta’siri
M e ’dadan H C l,  pepsinogen ajralishini, 
me’da osti bezidan shira ajralishini 
kuchaytiradi  Me'da, ingichka va 
yo ‘ g ‘ on ichak, o 't  pufagi  motorikasini
Gastron
M e'daning antral  qismi 
(G-hujayra)
M e'da  sekretsiyasini  tormozlaydi
Bulbogastron
M e'daning antral  qismi 
(G -huiayra)
M e ‘ da shira  ajratish va  motorikasini 
tormozlaydi.
Entcrogestron
Ingichka  ichakning 
boshlang'ich  qismi 
(Y e S l-h u ja y ra )
M e'da  shira ajratish va motorikasini 
tormozlaydi
276
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sekretin
Ingichka  ichak,  asosan  uning 
proksimal  qismida  (S-hujayra) 
chiqishini tormozlaydi, o 't ajralishi va 
ingichka ichakda shira ajratilishini 
kuchaytiradi.  Me'da  harakatini 
tormozlaydi,  ichak  harakati  va  pHorik 
sfinkternine qisqarishini  kuchavtiradi
Me'da osti bezidan bikarbonatlar 
chiqishini kuchaytiradi, me'dadan HCI- 
ning ajralishini tormoriayd
X o litsisto k in in
pankreozim in
( X S K -P Z )
Ingichka ichak,  asosan  uning 
proksimol  qismi 
(1  -  hujayra)
me'da  harakatini  tormozlaydi, 
pepsinogen  sintezini  kuchay tiradi 
ingichka  va yo'g'on  ichak  harakatini 
kuchaytiradi.  Oddiy  sfm kterini 
bo'shashtiradi.  Ishtahani  pasaytiradi.
O 't pufagi harakatini, me'da osti bezi 
ferment ajratishini kuchaytiradi, 
me’dada HCI  ishlab chiqarilishini va 
uning moharakatini tormorlaydi
Gastroingibitor 
(yoki  me‘ da 
ingibitor)  peptic 
(G1P  yoki  J1P)
Ingichka  ichak  (K-hujayra) 
kuchaytiradi. Me'da shira ajratish va 
harakatini gastrin  ishlab chiqarilishni 
pasaytirish  orqali  tormozlaydi.  Ichak 
shira  ajratishini kuchaytiradi,  ingichka 
ichakda  elektrolitlar  so 'rilish in i 
torm ozlaydi.
Me'da osti  bezidan  insulin ajralishini 
kuchaytiradi
Bombezin
M e'da  va  ingichka  ichakning 
proksimal  qismi (R-hujayra) 
pufagini qisqarishi, me'da osti bezi 
shira  ajratishini kuchaytiradi, 
enteroglukagon,  neyrotenzin  va  PP 
larni  ajratishini  kuchaytiradi
Gastrin ajralishini oshirish orqali, 
XSP-PZ ajralishini oshirish orqali o't 
gastrin  me'da shira ajratishini 
kuchaytiradi.
Somatostatin
M e'da  ingichka  ichakning 
proksimal  qismi, me'da osti 
bezi  (D-hujayra)
Sekretin, G1P, motilin, gastrin, insulin 
va glukagonlar ajralishini 
tormozlavdi.
M ottlin
Ingichka  ichakning  praksimal 
qismi  (EC 2-hujayra) 
hosil bo*lishini kuchaytiradi.
Me'da  va  ingichka  ichak  motorikasini 
kuchaytiradi,  me'dada  pepsinogen 
sekretsiyasini kuchaytiradi
Pantreatik  peptu 
(P P )
M e'da osti  bezi 
(PP*hujayra)
ajratishini susaytiradi,  ingichka ichak 
me'da osti bezi va jigarlam ing sh illiq 
qavati  proliferatsiyasini  kuchaytiradi, 
me'da  motorikasini  kuchavtiradi
XSK -PZ ning antogenisti, me'da osti 
bezidan bikarbonat va fermentlar 
ajralishini kuchaytiradi
Gistamin
Neyrotenzin
P-substansiyasi
V illikinin
(
Me'da-ichak  yo'li 
ESL*hujayra)
chak  harakatini  kuchaytiradi. 
Capillyarlarni  kengaytiradi. 
ngichka ichakning distal qismi 
N-hujayra)
>ezi  shira ajralishini kuchaytiradi. 
ngichka  ichak  (YeSI-hujayra) 
cuchaytiradi,  insulin ajralishini  va 
latriy  so'rilishini  tormozlaydi. 
ngichka  ichak  proksimal  qism i 
ESI-hujayra)
Me'dada HCI, me'da osti bezidan shira 
ajralishini kuchaytiradi
Me'dadan HCI  ajralishini susaytiradi, 
me'da osti bezi susaytiradi
chak harakatini, so'lak  ajralishini 
kuchaytiradi
ngichka ichak versinkalar harakatini
tuchaytiradi.
277
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

E n k e f a l i n
Ingichka  ichak. me'da osti bezi 
(G-hujayra)
Me'da osti bezi shira ajratish 
faoliyatini tormozlaydi.
Enteroglukagon
ngichka  ichak  (YeSl'hujayra)
Me'da va mc'da osti bezlarining 
sh ira  
ajratish faoliyatini, me'da va ichak 
harakatini  tormozlavdi.
Karbonsuvlami  safarbar  qiladi, ma da 
va me'da osti bezi sekretsiyasini 
tormozlaydi
Serotonin
M e‘ da-ichak  yo‘ li 
(ESI,  YeS2*hujayra)
M e'da osti bezi va ichak shira 
airatishini  kuchaytiradi.
Me'dadan HCI chiqishini tormozlaydi, 
pepsinogen ajralishini kuchaytiradi.
V azo aktiv 
intestinal  peptid 
( V I P )
M e ‘da*ichak  y o 'li  (D l-hujayra) 
me'da  shira  ajratishini  tormozlaydi, 
me'da osti bezidan  bikarbonatlar va 
ichakdan  shira ajralishini  kuchaytiradi. 
X S K -P Z   ta’sirini  tormozlaydi.
Qon-tomir devoridagi,  o 't  pufagi, 
sfinkterlardiagi  silliq  muskullarni va 
bo'shashtiradi
75-rasm. Leshli -  Krasnogorskiy kapsulasi 
yordamida soMak yig‘ish.