O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

82-rasm. 
Nefronning tuzilishi va qon bilan ta’minlanishi.
A-nefron; B-malpigiy koptokchasi: 1,9-kapsula, 2-koptokcha, 3-distal
egri-bugri kanalcha, 4-proksimal egri-bugri kcmalcha, 5-Genle
qovuzlog 4, 6-yig ‘uvchi naycha, 7-olib keluvchi arteriya, 8-olib ketuvchi
arteriya, 10-kapsula bo'shlig'i, 11-kapillyarlar.
Tashqi va ichki qavatlar o ralig ‘ida b o ‘shliq b o iib , nefronning 
proksim al qismi b o ‘shlig‘iga tutashgan. N efronning bu segmentini 
ichidan qoplagan ko‘plab mikrovorsinkalar bor. Proksimal qism burama, 
so‘ngra to ‘g‘ri qismlardan iborat. Proksimal segmentning davomi - Genie 
qo v u zlo g in in g ingichka pastga tushuvchi qism iga tutashgan b o iib , 
epitelial hujayralardan iborat. Pastga tushuvchi qismi buyrakning m a g iz
382

---

moddasiga o 'tib 180 ° ga burilib, y o ‘g ‘on yuqoriga k o ‘tariluvchi qism 
sifatida davom etadi. Genie qovuzlog‘ini davomi distal burama naychaga 
davom etib, buyrakning p o ‘stloq m oddasida y ig ‘uvchi naychalarga 
ulanadi. Yig‘uvchi naychalar p o ‘stloq moddadan m ag'iz moddaga o ‘tib, 
chiqaruv y o ‘llariga qo‘shiladi va buyrak jom chalariga ochiladi. Buyrak 
jom chalari esa siydik y o ila rig a ulashib, siydik pufagida tugallanadi.
Inson va sut emizuvchi hayvonlarda joylashgan joyiga, nel'ronning 
uzunligi va tuzilishiga, siydik qo‘yiltirish darajasiga qarab bir necha turdagi 
nefronlar 
superfitsial, intrakortikal, yukstamedulyar
tafovut qilinadi.
S u p e r fits ia l n e fro n la r
aso sa n p o 's tlo q q ism id a jo y la s h g a n . 
Yukstamedullyar nefronni
koptokchasi superfitsialnikidan kattaroq, 
k o ptokchasi b u y rakning m a g ‘iz va p o ‘stloq m oddasi cheg rasid a 
joylashgan (rasm). Superfitsial nefronni genie qovuzlog‘i yukstamedullyar 
nefronnikidan qisqaroq.
Buyraklami qon bilan ta ’minlanishini o ‘ziga hos xususiyatlaridan biri 
shuki, qon nafaqat trofik vazifani balkim siydik hosil qilish uchun ham 
zarurdir. Qorin aortasidan boshlangan buyrak arteriyasi orqali qon bilan 
t a ’m inlanadi. B uyrak arteriy alari m ayda to m irlarg a tarm oqlanib, 
arteriolalam i hosil qilib, Shumlyapskisy-Baumen kapsulasiga kiradi va 
kapillyarlarga maydalanib, m alpigiy koptokchasini hosil qiladi. Olib 
keluvchi arteriola diametri olib ketuvchi arterioladan ikki barobar katta. 
Bu esa kapillyarlarda yuqori bosimni hosil qiladi (70 mm sim. ust.). Olib 
keluvchi arteriolani m uskul qavati yaxshi rivojlangan b o ‘lib, tom ir 
diametrini boshqarishda ahamiyati katta. Olib ketuvchi arteriolalam a 
b o iin a d ila r proksimal, distal, naychalar va genie qovuzlog‘i atrofida 
maydalanib yana kapillyarlarga va so‘ngra vena qon tomirlariga o‘tadilar. 
K optokcha tom irlari faqat siydik hosil qilishda ish tiro k etadilar. 
Yukstamedullyar nefronni qon bilan ta ’minlanishini o ‘ziga xos xususiyati 
shundan iboratki, olib ketuvchi arteriola kapillyarlar to ‘ri hosil qilmay 
genie qovuzlog‘iga parallel m ag‘iz moddaga to ‘g ‘ri tushib, siydikni 
osmotik qo‘yilishida ishtirok etadi.
Bir m inutda yurakdan otilib chiqqan qonning j-V5 qismi buyraklar 
orqali o ‘tadi. Bu qonni 91 -93% buyrakning po‘stloq moddasi orqali qolgan 
qismi esa m ag‘iz moddasi orqali o ‘tadi. Koptokchada qon oqishi o ‘z- 
o‘zini boshqarilishi hisobiga arterial bosim ( 90 dan 190 mm sim ust) 
o ‘zgarsa ham siydik hosil b o iish ig a ta ’sir etmaydi.
Yukstaglomerulyar kompleks.
R enin va biologik faol m oddalar 
sintez qiluvchi hujayralar y ig ‘indisi morfologik jihatdan uchburchak 
shaklini eslatadi. Bu uchburchakning ikki tomonini olib keluvchi va olib

---

ketuvchi arteriolalar, asosini esa distal naychaning zich dog‘ hujayralari 
(macula densa) hosil qiladi. Koptokcha yaqinida afferent arteriolaning 
muskul qavati shira ajratuvchi eppitelial hujayralar bilan almashadi.