O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

K alsitoninyoki tireokalsitonin.
Qondagi kalsiy miqdorini ozaytiradi. 
U suyak tizimiga, buyrak va ichakka ta ’sir etib, paratgorm on ta ’siriga 
qarama-qarshi effektlar ko‘rsatadi. Tireokalsitonin suyak to ‘qimasida 
osteoblastlar faolligini va m ineralizatsiya jarayonlarini tezlashtiradi. 
B uyrak v a ichaklarda kalsiyning qayta so ‘rilish in i sekinlashtirib, 
fosfatlam ing qayta so‘rilishini esa kuchaytiradi. Bu ta ’sirlar oxir-oqibat 
gipokalsiyemiyaga olib keladi.
Qalqonsimon bez gormonlari sekresiyasi gipotalamusning tireoliberin 
gormoni tomonidan idora etiladi.Tiroksin va triyodtironin sekresiyasini 
insonda uzoq davom etgan hissiy q o ‘z g ‘alishlar ham kuchaytiradi. 
Bundan tashqari, inson tana haroratining pasayishi ham bu gormonlar 
sekresiyasini tezlashtiradi.
Qalqonsimon bez fa o liya ti susayganda va kuchayganda organizm
ahvolining о ‘zgariski.
Kretinizm.
Odamda qalqonsimon bezning bolalik davridayoq sust 
ishlashi (gipotireoz) kretinizm kasalligiga olib keladi. Uning xarakterli 
belgilari shuki, bo‘y o ‘smay qoladi, gavdanisbatlari buziladi, balog‘atga 
yetish to'xtaydi, ruhiyat orqada qoladi. K retinizm bilan kasallangan 
bolalam ing o g ‘zi ochiq va tili doim og‘zidan chiqib turadi, shu sababli 
ular nafas olishga va ovqat yutishga qiynaladi.
M iksedem a.
Voyaga y etgan odam ning qalqonsim on bezi yetarli 
ishlam asa, m iksedem a degan kasallik kelib chiqadi. Bu kasallik d a 
a so siy a lm a sh in u v 3 0 -4 0
%
g a k a m a y ib k e ta d i. Q ism a n y o g ‘ 
t o ‘q im asid a y o g ‘ k o ‘p a y ish i, a so san esa t o ‘qim a su y u q lig in in g
ortishi natijasida gavda vazni ortib ketadi. O qsillar alm ashinuvining 
b u z ilish i sababli h u ja y rala raro b o ‘shliqda m u tsin va alb u m in lar 
k o ‘p ayib ketadi. O qsillar to ‘qim a suyuqligining onkotik bosim ini 
oshiradi. Shu sababli t o ‘qim alarda, ayniqsa teri osti k letch atk asid a 
su v u s h la n ib q o la d i. ( lo tin c h a « m ik s e d e m a » n in g ta r jim a s i 
«sh ilim sh iq shish» deganidir).
Endem ik bo ‘qoq.
B a’zi joylam ing aholisi o ‘rtasida qalqonsim on 
bezning yetarli ishlamasligidan bez to ‘qimasining o ‘sib ketishi, y a ’ni 
b o ‘qoq k o ‘p uchraydi. B o'qoqda qalqonsimon bez gipertrofiyalanadi, 
folikulalar kupayadi, ammo ajralib chiqadigon gormon mikdori kamayadi.
208

---

T uproq, suv va o ‘sim lik hayvon ovqatida yod yetishm aydigan 
joylarda gipotireozning har xil shakllari, ayniqsa b o ‘qoq k o ‘p tarqalgan. 
Endem ik b o ‘qoqning oldini olish uchun iste’mol qilayotgan suvga va 
tuzga yod preparatlari qo‘shiladi.
Gipertireoz.
XIX asming 60 yillarida Bazedov va Grevs tireotoksikoz 
deg an k a sa llik n i ta sv irla b b e rish g a n , u n in g x a ra k te rli b e lg ila ri 
q u y id a g ila rd a n ib o rat: q a lq o n sim o n b e zn in g k a tta la sh u v i, k o ‘z 
chaqchayishi, yurak urishining tezlashuvi, bem om ing asabiy b o ‘lib 
qolishi, asosiy almashinuv va gavda haroratining ortishi, ovqatni k o ‘p 
iste’mol qiiishi va shu bilan birga ozib ketishi.
Tireotoksikoz
qalqonsimon bez gormonlarining o ‘ta k o ‘p ishlanishi 
natijasida ularning qondagi konsentratsiyasi organizmni zaharlaydigan 
darajada ortishidir.
Gipertireoz ozgina bo ‘Isa Bazedov kasalligining xarakterli belgilari 
b o im ay d i. Bunday hollarda asosiy almashinuv kuchayadi, organizm ish 
vaqtida so g io m odamlarga nisbatan ko'proq energiya sarflaydi, yurak 
tez uradi va qonda yod k o ‘p b o ia d i. U lar kuydi-pishdi, sertashvish 
b o iib , ba’zan o ‘zini tuta olmaydi.
Q alqonsim on oldi bezlari.
O dam da to ‘rtta