O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

1. Yallig'lanishga qarshi t a ’siri.
Glyukokortikoidlar y allig ian ish
jarayonining barcha bosqichlarini to ‘xtadi (alteratsiya, ekssudatsiya va 
proliferatsiya) lizosomalarmembranasini stabillab, fermentlar chiqishining 
oldi olinadi, bu esa y allig ian ish jarayonining rivojlanishiga to ‘sqinlik 
qiladi. Glyukokortikoidlar y alligianish o ‘chog‘ida fagotsitoz jarayonini 
sekinlashtiradi yoki butunlay b o ‘g‘adi. Bundan tashqari, yallig ian ish
jaray o n i b ilan cham barchas b o g i i q b o i g a n lixoradka reaksiyasi 
keskinligini pasaytiradi, bu esa leykotsitlardan interleykin-1 chiqishini 
kamaytirish y o i i bilan amalga oshiriladi. Bu holat interleykin-1 ning 
gipotalamusda joylashgan issiklik hosil b o iis h markaziga stimullovchi 
ta ’sirini kamaytiradi
2. A lle r g iy a g a q a r s h i t a ’sir.
G ly u k o r tik o id la r a lle r g ik
re a k s iy a la rn in g r iv o jla n is h ig a h am b e v o s ita t a ’sir k o ‘rsa ta d i. 
G lyukortikoidlar k o ‘p ishlab chiqarilishi qondagi eozinofillar sonining 
kamayishiga olib keladi, ular sonining ortishi esa allergik reaksiyalarning 
rivojlanishiga olib keladi.
3. Im m u n itetn in g p a sa yish i.
G ly u k o k o rtik o id lar ham hujayra 
immunitetini, ham gumoral immunitetini bo‘g‘adi, bu holat antitelalaming 
hosil b o iis h i va fagotsitoz jarayonining pasayishi bilan b o g iiq d ir. 
Organizm uzoq muddat glyukokortikoidlami qabul qilsa, timus va limfoid 
to ‘qimasi involyutsiyaga uchraydi, buning natijasida qonda limfotsitlar 
soni kamayib ketadi. Uzoq vaqt glyukokortikoidlam ing qabul qilinishi 
jiddiy holatlam i yuzaga chiqaradi, organizmga ikkilamchi infeksiyalar 
tushish xavfini keskin oshiradi.
213

---

4. A rterial bosimni m e ’yorda ushlashdagi ishtiroki.
G ly u k o r tik o id la r q o n - to m ir la r n i k a te x o la m in la r t a ’s irig a
sezuvchanligini oshiradi, bu esa gipertenziyaga olib keladi. Arterial 
bosim ning ortishiga m a’lum darajada m ineralokortikoidlarning ham 
aham iyati (organizm da suv va natriyning ushlanishi) bor. G ipertenziv 
effekt karaxtlikka qarshi ta ’sirni asosiy kom ponenti b o ‘lib hisoblanadi 
(karaxtlik doim arterial bosim ning keskin tushib ketishidan yuzaga 
keladi). Bu gomonlami karaxtlikka qarshi faolligi giperglikemiya holati 
bilan bog'liqdir. G lyukokortikoidlarning organizm da hosil boTishi 
sutkalik ritm ga ega. Bu gorm onlar asosiy qism ining hosil b o ‘lishi 
e r ta la b k i s o a tla r g a t o ‘g ‘ri k e la d i. B u n i b ilis h , u z o q v a q t 
glyukokortikoidlar bilan davolashda sutkalik dozani to ‘g ‘ri taqsim lash 
uchun zarur.
G lyukokortikoidlar sekresiyasi kortikotropin gormoni tomonidan 
boshqariladi. Turli stress stimullari organizm ga ta ’sir etilganda ham 
ularn in g sekresiyasi kuchayadi, bu esa m o slash ish (ad ap tatsiy a) 
sindromining rivojlanishiga turtki beradi.
Jinsiy gormonlar.
Buyrak usti bezining to ‘r sohasi jinsiy gormonlami 
haddan k o ‘p ajratib chiqarsa, adrenogenital sindrom ining ikki tipi 
vujudga keladi: geteroseksual va izoseksual. Geteroseksual sindromi 
qarama-qarshi jins gormonlarini ko‘p ishlab chiqarishdan yuzaga keladi 
va qarama-qarshi jinsga xos bo‘lgan ikkilamchi jinsiy belgilar rivojlanadi. 
Izoseksual sindrom i o ‘z jin sig a m ansub gorm onlarni k o ‘p ishlab 
chiqarishidan yuzaga keladi va jinsiy balog‘atga yetish tezligi ortib ketadi.
B u yra k u sti bezlari p o 's tlo g 'in in g gipo- va g ip erfu n ksiya sid a
organizm da ro ‘y beradigan о ‘zgarishlar.
H ayvonlarda buyrak usti 
bezlari p o ‘stlog‘i olib tashlansa, ular tezda o‘lib qoladi. Buning asosiy 
sababi - siydik bilan k o ‘p miqdorda natriy yo‘qolishi va buning natijasida 
qon va to ‘qimalardagi natriyning keskin kamayishidandir. Organizmga 
k o ‘p miqdorda natriy yuborib, bu hayvonlar umrini bir necha vaqtga 
cho‘zsa b o ia d i.