O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Qizilo ngach (sekin ixtiyorsiz) davrida
qizilo‘ngachning peristaltik 
harakati tufayli ovqat luqm asi m e ’da tomon siljiydi. Yutinish harakati 
ta ’sirida qizilo‘ngachda hosil b o ‘lgan peristaltik harakatning birlamchi 
to iq in i m e ’dagacha boradi. Q izilo ‘ngachning aorta ra v o g ‘i bilan 
kesishgan sohasida birlam chi to ‘lqin ta ’sirida ikkilam chi to iq in hosil 
b o ‘ladi. B u t o ‘lqin ham m e ’daning k ard ial so h asig ach a boradi. 
M e’daning kardial sfm kteri luqm a yaqinlashganda ochiladi va ovqat 
m e’daga tushadi.
M e ’dadagi hazm.
M e’dada oziq m odda kim yoviy va m exanik 
ishlovdan o ‘tadi. Bundan tashqari m e’da «ovqat deposi» vazifasini ham 
o ‘taydi. M exanik ishlov m e’daning harakati va kim yoviy ishlov uning 
shirasi tarkibidagi fermentlari ta ’sirida amalga oshiriladi.
M e ’da quyidagi fu n k siy alarn i bajaradi: 
shira ajratish, m otor
(harakat), so ‘rish, ekskretor
(mochevina, siydik kislotasi, kreatinin, og‘ir 
m etallar tuzlari, yod, dorivor moddalam i chiqarish), 
gom eostatik
(PHni 
boshqarish), 
gem opoezda ishtirok etishi
(Kasl ichki om ilini ishlab 
chiqarish).
M e ’daning shira ajratish faoliyati.
Shira ajratish faoliyati m e’daning 
shilliq qavatida joylashgan bezlar tomonidan amalga oshiriladi. Bunda 
uch xil bezlar o ‘z xususiyatiga k o ‘ra tafovut qilinadi: 
kardial, fu n d a l
(me’daning hususiy bezlari) va 
pilorik
(m e’dani o‘n ikki barmoqli ichakka 
o ‘ta d ig an so h asid ag i b ezlar). B ezlar- 
bosh, p a riy eta l(ko p la m a ),
qo ‘shimcha
hujayralardan va 
mukotsitlardan
iborat. Bosh huiavralar - 
pepsinogen, pariyetal hujayralar -x lo rid kislota, qolshimcha hujayra va 
mukotsitlar-m ukoid shira ishlab chiqaradi. Fundal sohada har uchchala 
hujayralar mavjud. Shuning uchun ham fundal soha shirasi fermentlarga 
boy, ko‘p miqdorda HC1 saqlaydi va m e’da hazmida ahamiyati katta.
Me ’da shirasi tarkibi va xossalari.
Katta yoshli odamlarda bir sutka 
davomida 2-2,51 miqdorda m e’da shirasi ajraladi. M e’da shirasi kislotali 
muhitga (PH 1,5-1,8) ega. Uning tarkibi 99% suv va 1% quruq organik va 
anorganik moddalardan iborat.
M e’da shirasining asosiy organik qismini erkin va proteinlar bilan 
bog‘langan holda yuruvchi 
xloridkislotalar
tashkil qiladi. Xlorid kislota 
quyidagi vazifalami bajaradi: 1) m e’dadagi oqsillami denaturatsiya qilish 
va b o ‘ktirish orqali pepsin ta ’sirida parchalanishni osonlashtiradi; 2) 
pepsinogenni faollashtiradi va pepsinga aylantiradi; 3) m e’da shirasi 
ta ’sir qilishi uchun optimal kislotali muhitni yaratadi; 4) m e’da shirasi 
antibakterial ta ’sirini ta ’minlaydi; 5) oziq moddani m e’dadan o ‘n ikki 
barmoqli ichakka evakuatsiyasi (o‘tishini) m e’yorda ushlab turadi; m e’da
348

---

tomondan ta’sir qilib pilorik sfinkter ochilishini va o‘n ikki barmoqli ichak 
tomondan ta ’sir qilib uning yopilishini ta ’minlaydi; 6) pankreatik shira 
ajralishini kuchaytiradi.
M e’da shirasining tarkibiga quyidagi anorganik moddalar ham kiradi: 
xloridlar, bikarbonatlar, sulfatlar, fosfatlar, natriy, kaliy, kalsiy, magniy va 
boshqalar. Shiraning organik tarkibiga proteolitik ferm entlar kiradi, 
ularning ichida asosiy vazifani bajaruvchi ferm ent
pepsindir.
Pepsinlar 
nofaol (sust) 
pepsinogen
holatida ajraladi va xlorid kislota ta ’sirida 
faollashadi. PH 1,5-2,0 b o ‘lganda ularning proteolitik faolligi optimal 
b o ‘ladi, oqsillami albumoz vapentonlargachaparchalaydilar.