O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Gastriksin
PH 3,2-3,5ga teng b o ig a n d a oqsillarni gidrolizga uchratadi. 
Renin
(xim ozin)
kalsiy ionlari ish tiro k id a eruvchi oqsil k azionogendan 
erimaydigan kazein hosil qilish natijasida sutni og‘:zga aylantiradi. M e’da 
shirasida preteolitik b o im ag an fermentlar ham mavjud. Bularga faqat 
emulsiyalangan yog‘lami parchalovchi 
lipaza
kiradi. M e’dada oziq modda 
muhiti kislotali bo ‘lgunga qadar s o ia k amilazasi ta ’sirida karbonsuvlar 
gidrolizi davom etadi.
M e’da shirasida bakteriotsit ta ’sirga ega b o ‘lgan 
lizotsim-
moddasi 
bor. Shira tirkibidagi mutsin saqlovchi shilimshiq modda m e’daning shilliq 
qavatini m exanik va kim yoviy ta ’sirlardan him oya qiladi. M e’dada 
gastrom ukopreteid
yoki 
K asl ichki fa k to ri
ishlab chiqariladi, m e’da 
shirasida, shuningdek, aminokislotalar va siydik kislotalari ham bor.
Me ’dada shira ajralishining boshqarilishi.
#azm dan tashqari vaqtda 
m e’da bezida faqat shilimshiq m odda va pilorik shira ajraladi. Ovqatni 
k o ‘rganda, hidi sezilganda, og‘iz bo‘shlig‘iga tushganida m e’dada shira 
ajralishi boshlanadi. M e’dada shira ajralishini bir necha davrlarga bo‘lish 
mumkin: murakkab reflektor (miya), m e’da va ichak davrlari.
M urakkab reflektor (miya) davri -
shartli va shartsiz reflektor 
mexanizmlardan iborat. M e’da shirasini shartli reflektor y o ii bilan ajralishi 
hidlov, ko‘ruv, eshituv reseptorlarini qitiqlanishi natijasida paydo bo iad i. 
Bu reseptorlardan afferent y o lla r i orqali kelgan im pulslar talam us, 
gipotalam us, lim bik tizim i va bosh m iya p o ‘stlo g ‘ini q o ‘z g ‘atadi, 
uzunchoq miya sohasidagi hazm markazi qo‘zg‘aladi va m e’da bezlarining 
shira ajratish faoliyati boshlanishiga turtki b o ia d i. Bu vaqtda ajralgan 
shirani (ishtaha shirasi) deb atagan. M e’dadan shartsiz reflektor shira 
ajralishi oziq m odda tasirida og‘iz b o ‘shlig‘i, halqum , qizilo‘ngach 
reseptorlari qo‘zg ‘algan dan so‘ng boshlanadi.
.Afferent impulslar til ( V juft), tilhalqum ( IX juft) va yuqoridagi hiqildoq 
X juft) nervlari orqali uzunchoq miyadagi m e’daning shira ajratish
349

---

markaziga tushadi. Markazdan adashgan nervning efferent tolalari orqali 
m e ’da bezlariga keladi va shira ajralishini kuchaytiradi. M e’dadan 
boshlang‘ich davrda ajralgan shira proteolitik fermentlarga boy b o ‘ladi 
va hazmda katta ahamiyat ega bo‘ladi.
Orqa m iya m arkazlaridan kelayotgan simpatik tolalar qo‘zgalishi 
m e’da bezlaridan shira ajralishini tormozlaydi.
Shira ajralishining me ’da d a v ri.
Oziq m odda m e’daga tushganidan 
so‘ng boshlanadi. Bu davr adashgan nerv, periferik refleks va gumoral 
omillar hisobiga amalga oshadi. M e’daning shilliq qavatidagi reseptorlar 
qo‘zg‘alishi bilan bog'liq, bu yerdan impulslar adashgan nervning effekt 
tolalari orqali uzunchok miyaga boradi va u yerdan adashgan nervning 
effekt tolalari orqali m e’daning bez hujayralariga keladi. Adashgan nerv 
m e ’daga b ir necha y o ‘l b ilan m e ’daning bosh, y o pqichsim on va 
qo‘shimcha hujayralari bilan bevosita aloqasi priferik refleks va gumoral 
omillar orqali ta ’sir qiladi. Adashgan nerv tolalari m e’daning pilorik 
qism ida joylashgan gastrin ishlab chiqaruvchi hujayralam i innervatsiya 
qiladi. Gastrin bosh hujayralar ham da yopqich hujayralar faolligini 
oshiradi. Shuningdek, go‘sht, sabzovotlar ekstrakt, oqsilning mahsullari 
va bombezinlar gastrin ishlab chiqarishini kuchaytiradi. M e’daning antral 
qism ida PH ning pasayishi gastrin chiqishini kamaytiradi. Adashgan 
nerv ta ’sirida m e’daning EC2 hujayralarida gistamin ishlab chiqarilishi 
kuchayadi. Gistamin, yopqich hujayralarining H2-gistamin reseptorlari 
bilan m uloqotda b o ‘ladi va m e’dani yuqori kislotali, pensinogenni kam 
saqlovchi shira ajralishini ta ’minlaydi.