O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Oziq m oddalarning energetik qimmati.
Birorta m odda oksidlanganda 
ajralib chiqadigan energiya uning bosib o 'tg a n bosqichlariga b o g 'liq
em as ( y a ’ni yonadim i yoki k atabolik jaray o n i natijasida oksidlanadim i 
va h.k.). O ziq m oddalardagi energiya m iqdori suv ham m om ida, yopiq 
kam era 
kalorim etrikbom bada
aniqlanadi. K am eraga m a ’lum m iqdordagi 
m odda solinadi, toza O-, bilan to 'ldiriladi va m odda yondiriladi. Kamerani 
o 'ra b turgan suvni isishiga qarab ajralgan energiya aniqlanadi.
K a rb o n su v la r o k sid la n g a n d a 17,17kD j / g (4,1 k k a l/g ) lg y o g ' 
oksidlanganda 38,96kD j (9,3 kkal) issiqlik ajraladi. Energiyani uzoq 
m uddat davom ida y o g ' sifatida zaxira qilish organizm uchun eng qulaydir. 
O q sillar organizm da to 'la oksidlanm aydilar. O qsildan am inogruppalar 
ajralib m ochevina sifatida organizm dan chiqarilib yuboriladi. Shuning 
uchun ham oqsilning kalorim etrik bom bada yondirilgani organizm da 
oksidlanganligidan k o 'proq energiya ajratadi; kalorim etrik bom bada oqsil
363

---

y o n d irilganda-22,6/kD j/g (5,4kkal/g), organizm da o ksidlanganda esa- 
17,7kD j/g (4,1 kkal/g ) ga teng. B u lam in g orasid ag i farq m o c h ev in a 
yon g an d a ajralgan en ergiyaga to ‘g ‘ri keladi.
M etabolizm darajasini aniqlash.
K atabolizm natijasida hosil b o 'lg an
energiyaning deyarli yarm i ATF m olekulasining sintezi paytidagi issiqlik 
sifatida sarflanadi. M uskul qisqarishi paytidagi energiyaning 80% i issiqlik 
sifatida yo'qoladi, faqat uning 20% igina mehanik ishga (m uskul qisqarishi) 
sarflanadi. A gar inson ish bajarm asa unda hosil b o'lay o tg an energiyaning 
barcha qism i issiqlik sifatida chiqarib yuboriladi (m: inson tinch holatda 
yotganda). Demak, ajralib chiqayotgan issiqlik kattaligi odam organizmidagi 
m odda alm ashinuvi darajasini to 'la o 'z id a aks ettirar ekan.
O rg a n iz m sarflay o tg an en erg iy asin i aniqlash uchun v o sitasiz va 
vositali usullardan foydalaniladi. E nergiya sarfini vositasiz aniqlashni 
L avuaze va L aplaslar birinchi b o 'lib 1788 y ilda qo'llaganlar.