O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

p o te n s i a l
e n e r g iy a s if a tid a o la d i. H a y o t 
faoliyatining barcha ja ra y o n lari anaerob va aerob m etabolizm natijasida 
hosil b o 'lg a n en e rg iy ala r b ilan t a ’m inlanadilar. E n ergiyani kislorod
362

---

is h tir o k is iz h o s il b o 'l i s h i , m a s a la n , g lik o liz ( g ly u k o z a n in g su t 
k i s l o t a s i g a c h a p a r c h a l a n i s h i )
a n a e r o b a lm a s h in u v i
d e y i la d i . 
G ly u k o z a n in g ( g lik o liz ) y o k i g lik o g e n n i ( g lik o g e n o liz ) a n a e ro b
parchalanishi natijasida 1 mol glyukoza 2 mol laktatga aylanadi va 2 mol 
ATF hosil b o 'lish ig a olib keladi. A naerob ja ra y o n larid a n hosil bo 'lg an
energiya faol hayot uchun kam lik qiladi, kislorod ishtirokidagi reaksiyalar 
en ergiyaga boyroq b o 'la d i. kislorod ishtirokidagi barcha energiya hosil 
qiluvchi jarayonlarga 
aerob almashinuvi
deyiladi. M urakkab m olekulalar 
oksidlanganda kim yoviy b o g 'la r uziladi, organik m olekulalar dastlab 
uchkarbonatli birikm alargacha parchalanadilar. B iologik oksidlanishdan 
hosil b o 'lg an energiyaning bir qismi yuqori energetik fosfat (ATF bog'lari 
hosil qilishga sarflanadilar v a ) energetik zaxira sifatida saqlanadi. 1 mol 
glyukoza C 0 2 va H20 gacha oksidlanganda 25,5 m ol ATF hosil bo'lad i. 
Y o g 'la r to ia oksidlanganda hosil b o 'lg a n ATF m olekulalari karbonsuvlar 
oksidlanganligidan k o 'p ro q n i tashkil qiladi.
Flujayralarda sodir b o 'lay o tg an kim yoviy o 'z g a ris h la r dinam ikasini 
biokim yo o'rg an ad i. F iziologiyaning vazifasi esa organizm dagi um um iy 
m odda va energiya sarfini bilish va uni to 'la qoplash uchun qanday 
o v q a tla n is h k e ra k lig in i a n iq la s h d a n ib o rat. E n e rg iy a a lm a sh in u v i 
organizm ning um um iy holatini va fiziologik faolligini ko'rsatuvchi kattalik 
hisoblanadi.
B io lo g iy a va tib b iy o td a e n e rg iy a k a lo riy a (k a l) o 'lc h o v b irlig i 
q o 'lla n ila d i. B ir k aloriya 1 g suvni 1°C isitish uchun zarur b o 'lg a n
issiqlikdir. X alqaro (C l) sistem asida energetik kattalik djoulda qo'llaniladi. 
(1 kkal = 4,19kD j)