O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

ta s h ili s h i .
M o d d a la r
alm ash in u v in in g oxirgi m ahsuloti b o ’lm ish k arb o n a t an g id rid i qonda 
erig an va k im y o v iy birik k an hollarda ta sh ila d i. 100 
m l
ven o z qondan 
55-58 
%
hajm karb o n at angidridi gazini ajratib olish m um kin. U nda 2,5 
% h a jm q o n d a e r ig a n , 4 ,5 % h a jm g e m o g lo b in b ila n b ir ik k a n
(karbgem oglobin)
va 51 hajm % karbonat kislotasining kaliyli va natriyli 
tuzlari tashiladi.
316

---

K arbonat angidrid to ‘qim adan kapillyarlarga o ‘tib, tu rg ‘un b o ‘lmagan 
karbonat kislotasini hosil qiladi:
C O ,+ H 20 =
h
2
c o
=
h
++
h c o
3
Bu qay tar reaksiya m uhitdagi C 0 2 ning taran g lig ig a b o g 'liq . Bu 
reaksiya eritrotsitlar ichida b o 'lad ig an karboangidraza ferm enti ta ’sirida 
(20000 baravar) tezlashadi.
K arbonat angidrid birikm alari, b ikarbonat tuzlarining tashilishida 
e r itro ts itla m in g ah a m iy a ti k a tta . T o 'q im a la rd a h o sil b o 'lg a n C 0 2 
k apillyarlarga o 'ta d i va plazm ada eriydi.
7 1 - r a s m
. G a z l a r n i q o n d a t a s h i l i s h i , o ' p k a v a t o ' q i m a l a r d a g a z
a l m a s h i n u v i .
P laz m ad a n C O , e r itro ts itg a o 'ta d i v a k a rb o a n g id ra z a ferm en ti 
ishtirokida karbonat kislotaga aylanadi. N atijad a H C 0 3 m olekulalari 
m iqdori ortadi va q onsentratsiya gradiyenti b o 'y ic h a plazm aga chiqadi.
317

---

Plazmada K+v a N a +kationlari bilan birikib, bikarbonat tuzlarini hosil qiladi. 
K ationlar o 'rn ig a xlor anioni eritrotsit ichiga o ‘tadi va osm otik bosim ning 
sal k o ‘tarilish ig a sabab b o ‘ladi. N atijada eritro tsitlarg a suv o ‘tib, hajm i 
sal k a tta la s h a d i. S h u n in g u c h u n h am k a tta q o n a y la n is h d o ira si 
kapillyarlari eritrotsitlarining hajm i sal kattaroq.
Ayni vaqtda oksigem oglobindan kislorod ajraladi va to 'q im a larg a 
o'tadi. G em oglobin bilan bog'langan kaliy karbonat kislota ta ’sirida ajrab 
chiqadi va kaliy bikarbonat hosil qiladi. K islotadan ajralgan H + ionlari 
g em o g lo b in bilan b irik ib , kam d iss o tsia tsiy a la n a d ig a n q ay tala n g an
g em oglobin (H H B ) hosil qiladi. Q aytalangan g em oglobin C O , ning bir 
qismini o 'zig a biriktirib, karbogem oglobinga (H H B C 0 2)ay lanadi. Eritrotsit 
to 'q im a kapillyarlaridan o 'ta y o tg a n d a karbonat kislotasi kaliy ionlarini 
chiqarib yuboradi: